مقدمه 17
فصل اول: مفاهيم مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاهاي گمركي 21
1-1- تعريف گمرك 21
1-1- 1- تعريف لغوي 21
1-1-2- تعريف قانوني 21
1-1-3- تعريف سازمان تجارت جهاني 22
1-1- 4- تعريف دكترين 22
1-2- تعريف واژگان و اصطلاحات گمركي 24
1-2-1- اظهار كالا 25
1-2-2- اظهارنامه 25
1-2-3- اظهارنامه ي اجمالي 26
1-2-4- اماكن گمركي 26
1-2-5- استرداد 26
1-2-6- ترخيص 27
1-2-7- ترخيصيه 27
1-2-8- تشريفات گمركي 27
1-2-9- تعهد 28
1-2-10- تعرفه 28
1-2-11- تضمين 28
1-2-12- تخلف گمركي 29
1-2-13- حقوق ورودي 29
1-2-14- حمل يكسره 30
1-2-15- روز اظهار 30
1-2-16- رويه ي گمركي 30
1-2-17- ورود قطعي 31
1-2-18- ورود موقت 31
1-2-19- ورود موقت براي پردازش 31
1-2-20- مرجوعي 32
1-2-21- عبور خارجي 32
1-2-22- عبور داخلي 32
1-2-23- سازمان جهاني گمرك 32
1-2-24- سامانه (سيستم) هماهنگ شده 33
1-2-25- شركت حمل و نقل بين المللي 34
1-2-26- صاحب كالاي تجاري 34
1-2-27- قلمروي گمركي 35
1-2-28- كالاي تجاري 35
1-2-29- كالاي داخلي 36
1-2-30- كالاهاي گمرك نشده 36
1-2-31- كالاهاي مجاز 37
1-2-32- كالاي مجاز مشروط 37
1-2-33- كالاهاي ممنوع 38
1-2-34- كالاي متروكه 38
1-2-35- كالاي معاف 40
1-2-36- كنترل هاي گمركي 41
1-2-37- مرجع تحويل گيرنده 41
1-3- سوابق تاريخي گمرك 42
1-3-1- يونان باستان 43
1-3-2- در تمدن ماد و سلسله هخامنشيان 43
1-3-3- مصر باستان 44
1-3-4- روم باستان 44
1-3-5- شبه قاره ي هند 44
1-3-6- چين باستان 45
1-3-7- سلسله اشكانيان و سامانيان 45
1-3-8- اسلام 46
1-3-9- مغول، زنديه، صفويه 46
1-3-10- قاجار 46
1-3-11- دوران پهلوي 47
1-3-12- دوران جمهوري اسلامي 48
1-4- ترخيص كاران گمركي 48
1-4-1- تعريف بين المللي 48
1-4-2- انواع ترخيص كاران گمركي 49
1-4-3- شرايط ترخيص كاران گمركي 49
1-4-4- ماهيت حقوقي ترخيص كاران 51
1-4-5- مفهوم و ماهيت حق العمل كاري 51
الف. تعريف قانونگذار 51
ب. تعريف دكترين 52
1-4-6- مفهوم و ماهيت عامليت 53
1-4-7- نتيجه گيري 55
1-5- تعريف متصدي حمل و نقل بين المللي 55
1-6- مراحل قبل از ترخيص كالا 59
1-6-1- انتخاب كالا 59
1-6-2- عوامل مربوط به خريدار 60
1-6-3- مكاتبه و مذاكره 61
1-6-4- اعلام قيمت 62
1-6-5- ايجاب 62
1-6-6- قبول 63
1-6-7- اعلام قبولي 63
1-6-8- قراردادهاي استاندارد و شرايط عمومي 64
1-6-9- مختصر يا مفصل بودن متن قرارداد 64
1-6-10- پيچيده و ساده بودن متن قرارداد 65
1-6-11- صدور پروفرم(پيش فاكتور) 66
1-6-12- پرداخت بين المللي 66
الف. پرداخت نقدي همزمان با سفارش 67
ب. پرداخت ديداري 67
ج. پرداخت از طريق برات 67
د. پرداخت از طريق اعتبار اسنادي 68
اول. معرفي اعتبارات اسنادي 68
دوم. مكانيزم مورد عمل در گشايش اعتبار اسنادي 69
سوم. مدارك دريافتي براي گشايش اعتبار اسناد 69
چهارم. انواع اعتبارات اسنادي 70
1. اعتبار اسنادي ديداري 70
2. اعتبار اسنادي مدت دار 71
پنجم. اعتبار اسنادي وارداتي و صادراتي 71
ر. پرداخت به صورت پول الكتريكي 72
1-6-13- بيمه حمل و نقل كالا 72
1-6-14- بازرسي كالا و استاندارد 73
الف. گواهي كيفيت 73
ب. گواهي بازرسي 73
1-6-15- حمل و نقل كالا 74
الف. انواع حمل و نقل بين المللي 74
1. حمل دريايي 74
2. حمل هوايي 75
3. حمل زميني 75
الف. حمل كالا به وسيله ي راه آهن 75
ب. حمل و ورود كالا به وسيله ي كاميون 76
4. قرارداد حمل و نقل 77
ب. اسناد حمل 78
تعريف بارنامه يا راه نامه 78
اول: بارنامه دريايي 79
دوم: راهنامه يا بارنامه ي هوايي 83
سوم. راهنامه ي كاميون 84
چهارم: راهنامه ي راه آهن 85
1-6-16- عمليات قبل از مراجعه به گمرك و در رابطه با گمرك 86
الف. استعلام تعرفه 86
ب. اخذ مجوز 87
ج. ثبت سفارش 88
1-7- شرح وظايف گمركات اجرايي 88
1-7-1- تشريفات گمركي 88
1-7-2- ورود اطلاعات 88
1-7-3- تشخيص هويت و تطبيق اسناد (احراز هويت) 89
1-7-4- واحد پذيرش اسناد 90
1-7-5- تعيين مسير اظهارنامه 90
1-7-6- سرويس ارزيابي 91
1-7-7- رسيدگي به ارزش كالا 93
1-7-8- دايره صندوق و پروانه 94
1-7-9- درب خروج 96
1-7-10- بازبيني 97
1-7-11- بازرسي 98
فصل دوم: مباني مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاهاي گمركي 101
2-1- هدف مسئوليت مدني 101
2-1-1- جبران خسارت 101
2-1-2- مجازات خصوصي عامل زيان 101
2-1-3- حفظ عدالت 102
2-1-4- برقراري نظم و امنيت اجتماعي 102
2-1-5- نتيجه گيري 102
2-1-6- تكثر اهداف در مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاي گمركي 104
2-2- اصل معقول و منصفانه بودن مسئوليت مدني 105
2-2-1- طرح مطلب 105
اول. نقش عقل و انصاف در حقوق 107
دوم. مباني منطقي و عادلانه حقوق مسئوليت مدني 108
سوم. عدالت صوري و ماهوي در حقوق مسئوليّت مدني 109
چهارم. عقل و انصاف در حقوق مسئوليّت مدني 110
2-2-2- نقد حكومت انصاف بر قواعد مسئوليّت مدني 112
2-2-3- ارائه ي ضابطه براي منصفانه بودن جبران ضرر 114
2-3- تقسيم بندي نهادهاي دولتي براي شناسايي جايگاه گمرك ايران 116
2-3-1- تعريف سازمان 117
2-3-2- فوايد سازمان 117
2-3-3- علت و هدف تشكيل سازمان 118
2-3-4- تحليل زيرمجموعه بودن سازمان گمرك ايران دروزارت اموراقتصادي و دارايي 119
2-3-5- سابقه ي تابعيت گمرك ايران از وزارتخانه هاي مختلف از زمان تاسيس 120
2-3-6- راه حل و نتيجه گيري 122
2-4- اهميت گمرك از جنبه اقتصادي، سياسي و اجتماعي 126
2-4-1- نقش گمرك در اقتصاد كشور 127
2-4-2- نقش سياسي گمرك 128
2-4-3- نقش اجتماعي گمرك 128
2-5- مسئوليت مدني گمرك و حقوق شهروندي 129
2-6- مسئوليت مدني گمرك باتوجه به مكتب هاي سياسي 131
2-6-1- مكتب ليبراليسم 131
2-6-2- مكتب سوسياليسم 133
2-6-3- وضعيت گمرك جمهوري اسلامي ايران 133
2-7- نقش نظريه ي كارآيي اقتصادي در مورد مسئوليت رد اضافه پرداختي حقوق ورودي 134
2-7-1- بررسي نظريه ي كارآيي اقتصادي 135
الف. پيشينه 135
ب. مفهوم 136
ج. نتيجه 137
2-7-2- بررسي نظريه كارآيي اقتصادي در مسئوليت مدني گمرك 137
2-8- پذيرش نظريهي خطر در مورد حفظ و نگهداري كالا در انبارهاي گمركي 139
2-8-1- پيشينه ي تاريخي نظريه ي خطر 139
2-8-2- مكاتب حقوقي طرفدار نظريه ي خطر 140
الف. مكتب تاريخي حقوق 140
ب. مكتب تحققي ايتاليايي 141
2-8-3- معيارهاي نظريه ي خطر 142
الف. معيار متعارف بودن فعاليت 142
ب. معيارخطر در برابرانتفاع 143
ج. معيار خطر ايجاد شده 144
2-8-4- بررسي نظريهي خطر و معيار آن در خصوص مسئوليت مراجع تحويل گيرنده انبارهاي گمركي 144
2-9- پذيرش نظريه ي تقصير در مورد ترخيص كاران گمركي 146
2-10- پذيرش نظريه تعهد ايمني در مورد متصديان حمل و نقل بين المللي 148
2-10-1- ديدگاه هاي مختلف نظامهاي حقوقي در مورد مسئوليت متصديان حمل و نقل 149
2-10-2- مسئوليت متصدي حمل و نقل جادهاي 150
الف. مسئوليت مدني فورواردر 150
ب. موارد عدم مسئوليت فورواردرها 151
ج. مسئوليت مدني كرير 152
2-10-3- مسئوليت متصدي حمل و نقل دريايي 155
2-10-4- مسئوليت متصدي حمل و نقل هوايي 156
2-11- پذيرش نظريه ي مسئوليت ناشي از فعل غير در مورد كاركنان ،ترخيص كاران و متصديان حمل و نقل 157
2-11-1-كاركرد وتحليل نظريه ي مذكور در حقوق فرانسه 157
الف. اشخاص مسئول 157
ب. شرايط مسئوليت 159
ج. مبناي مسئوليت كارفرما 160
2-11-2- بررسي و كاركرد نظريه ي مذكور در قانون امور گمركي 161
فصل سوم: شرايط و اركان مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاهاي گمركي 163
3-1- شناسايي عامل زيان در سازمان گمرك ايران به عنوان يك نهاد دولتي 163
1. قرارداد 165
2. قانون 166
3-2- ضرر 167
3-2-1- تعريف ضرر 167
3-2-2- شرايط ضرر قابل مطالبه 168
الف. ضرر بايد قطعي باشد 168
ب. ضرر بايد مستقيم باشد 168
ج. ضرر بايد جبران نشده باشد 168
د. ضرر بايد قابل پيش بيني باشد 168
3-2-3- خسارت معنوي 169
3-2-4- از دست دادن فرصت 169
3-2-5- انواع ضرر قابل مطالبه در گمرك 171
اول. خسارت فيزيكي 171
دوم. خسارت اعتباري ( اقدام منجر به خسارت به كالا ) 179
الف. اقدام منجر به متروكه شدن كالا 179
ب. اقدام منجر به ضبط كالا در اثر تخلف 180
پ. اقدام منجر به ضبط كالا در اثر قاچاق 184
ت.اقدام منجر به ضبط تضمين كالا 188
ث. اقدام منجر به پرداخت جريمه 190
ج. اضافه پرداخت حقوق ورودي به گمرك 195
چ. ضررهاي معنوي 196
ح. قابل جمع بودن ضررهاي ناشي از ترخيص كالا 198
3-3- رابطه سببّيت 198
3-3-1- ديدگاه هاي مختلف سبب 201
الف-مفهوم فلسفي 202
ب. معناي علمي 203
ج. معناي عرفي 204
3-3-2- اجتماع اسباب 207
1. نظريه برابري اسباب و شرايط 207
2. نظريه سبب نزديك و بيواسطه 207
3. نظريه سبب مقدم در تأثير 207
4. نظريه سبب متعارف 208
5. نظريه آخرين امكان پرهيز از حادثه 208
3-3-3- نظريه هاي سببيت در مورد مسئوليت مدني گمرك 208
1. نظريه ي خدمت عمومي 208
2. نظريه استحقاق 209
3-3-4- اجتماع اسباب در مسئوليت ناشي از فرآيند ترخيص كالا 210
الف. نظريه سبب متعارف و اصلي 210
ب. نظريه تأثير زيان با توجه به درجه ي تقصير 211
3-3-5 انواع رابطه سببّيت در مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالا 211
1. نقش عرف در رابطه ي سببيت مرجع تحويل گيرنده 211
2. رابطهي سببّيت ناشي از نقض قانون در مورد گمرك و كارمندان آن 212
3. نقش ضوابط حرفه اي شغلي در رابطه سببّبيت ترخيص كاران و متصديان حمل و نقل 212
4. نقش عرف و قانون در رابطه ي سببيت ترخيص كار و متصدي حمل و نقل 214
5. نقش قرارداد در رابطه ي سببيت صادر كننده، ترخيص كار و متصدي حمل و نقل 215
3-4- فعل زيانبار 216
3-4-1- مفهوم فعل زيانبار 216
3-4-2- اقسام فعل زيانبار 216
1. فعل زيانبار مثبت و منفي 216
2. فعل زيانبار بي واسطه و فعل زيانبار با واسطه 217
3-4-3- مصاديق فعل زيانبار 218
اول. مصاديق فعل زيانبار از سوي ترخيص كاران گمركي 218
الف. نسبت به ارائه اظهارنامه 218
ب. نسبت به ترخيص كالا در ورود موقت 219
پ. نسبت به استرداد حقوق ورودي 220
ت. نسبت به رويه ي گمركي صدور موقت 221
ث. نسبت به كالاهاي معاف 221
ج. نسبت به قاچاق كالا 223
دوم. مصاديق فعل زيانبار از سوي گمرك يا كارمند آن 224
الف. در خصوص ارزش گذاري كالاهاي ورودي و تعيين تعرفه 224
ب. نسبت به كالاي متروكه 226
پ. نسبت به اظهارنامه و تشريفات آن 226
ت. نسبت به ورود موقت 228
ث. نسبت به رويه ي مرجوعي 229
ج. نسبت به رويه ي عبور خارجي 229
چ. نسبت به رويه عبور داخلي 229
ح. نسبت به استرداد حقوق ورودي 229
خ. نسبت به رويه ي كالاي ممنوع 230
د. نسبت به اخذ تضمين از صاحب كالا 230
سوم. مسئوليت مدني شركت حمل و نقل (حامل) در مورد ترخيص كالاهاي گمركي 231
الف. نسبت به متروكه شدن كالا 231
ب. نسبت به رويه عبور خارجي 231
پ. نسبت به رويه ي عبور داخلي 231
ت. نسبت به تشريفات قبل از اظهار كالا 232
ج. نسبت به قاچاق كالا 232
فصل چهارم: آثار مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاهاي گمركي 233
4-1- جايگاه بيمه در مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاي گمركي 233
4-1-1- پيشينه تاريخي بيمه ي كالا 233
4-1-2- جايگاه بيمه در گمرك و صادرات و واردات كالا 234
4-1-3- اجباري بودن بيمه محموله 235
الف. قبل از ورود به انبارهاي گمركي 236
ب. بعد از ورود به انبارهاي گمركي 236
4-1-4- به رسميت شناختن بيمه نامه هاي معتبر قبل از ورود كالا به اماكن گمركي 236
4-1-5- ماهيت قرارداد بيمه 237
4-1-6- عناصر تشكيل دهنده ي عقد بيمه 238
الف. خطر 238
ب. حق بيمه 239
پ. خسارت 240
4-1-7- بيمه كنندگان كالا 240
4-1-8- نقش اينكوترمز در بيمه ي كالا توسط واردكننده يا صادركننده 242
4-1-9- شرايط و اصول قرارداد بيمه 244
الف. وجود منابع قابل بيمه 244
ب. افشاي اطلاعات 244
ج. حداكثر حسن نيت 245
4-1-10- ميزان پوشش بيمه اي 246
4-1-11- نحوه ي محاسبه ي غرامات و نوآوري قانون امور گمركي 248
4-1-12- ايرادات وارد بر نحوه ي محاسبه مطابق تبصرهي 1 ماده ي 25 قانون امور گمركي 249
4-1-13- نحوه ي ارزش گذاري كالا توسط كارشناسان 258
الف. شركت هاي خدمات بازرسي و فني بين المللي 258
ب. ارزيابان گمرك 258
4-1-14- مزيت بيمه داشتن كالا نسبت به بيمه شدن توسط مرجع تحويل گيرنده 259
4-2- مرجع رسيدگي به اختلافات گمركي 259
4-2-1- اعضاي كميسيون هاي حل اختلاف گمركي 261
الف. كميسيون بدوي 261
ب. كميسيون تجديد نظر 262
4-2-2- اصول دادرسي عادلانه دركميسيون‌هاي اختلافات گمركي 262
اول. رسيدگي در مرحلهي واحدهاي ستادي گمرك ايران 263
دوم. اصل استقلال 264
سوم. اصل بي طرفي 265
چهارم. اصل در دسترس بودن مراجع 266
پنجم. حق داد خواهي 267
ششم. حق برخورداري از وكيل يا مشاور گمركي 268
هفتم. اصل تناظر 268
هشتم. حق تجديد نظر خواهي 269
نهم. اصل تناسب يا برابري سلاح‌ها 270
دهم. اصل مستند و مستدل بودن آرا 270
يازدهم. اصل علني بودن رسيدگي 271
4-3- صلح و داوري در خصوص دعاوي مربوط به مسئوليت مدني ناشي از ترخيص كالاي گمركي 271
4-3-1- صلح و داوري با اشخاص حقوق خصوصي 271
4-3-2- صلح و داوري با اشخاص حقوق عمومي (گمرك) 272
4-3-3- تشخيص اهميت دعاوي مطابق اصل 139 قانون اساسي 272
4-3-4- پيشنهاد 273
4-4- نحوهي اجراي حكم مطالبه ي خسارت عليه گمرك 274
4-4-1- بررسي قانون نحوه ي پرداخت محكوم به دولت و عدم تأمين و توقيف اموال دولتي مصوب 8/9/1365 275
4-4-2- شرايط حكم قابل اجرا و شروع به اجرا 275
الف. حكم قطعي شده وقابل اجراباشد 275
ب. حكم ابلاغ شده باشد 276
ج. اجرائيه صادر شده باشد 276
د. شقوق مختلف قانون 276
پيوست‌ها 279
قانون امور گمركي 279
آيين نامه اجرايي قانون امورگمركي 332
فهرست منابع 389