1-1 بیان مسئله

دعوای معافیت از هزینه­ی دادرسی یکی از مباحث مهم و کاربردی در قانون آئین دادرسی مدنی است و اعسار یکی از آثار معافیت از هزینه­ی دادرسی است به گونه ای که در بسیاری از موارد در ضمن دادخواست تقدیمی ادعای اعسار از هزینه ی دادرسی و به دنبال حکم محکومیت دادخواست صدور حکم معافیت از پرداخت محکوم به نیز مطرح می‌شود. با توجه به اینکه هر دعوای حقوقی نیاز به پرداخت هزینه ی دادرسی است که این هزینه به صورت ابطال تمبر دادرسی در دادخواست صورت می‌گیرد. و در مواردی که خواهان توانایی پرداخت این هزینه را ندارد قانونگذار با تصویب قانون اعسار راه دسترسی به قانون و عدالت را برای عموم هموار کرده است به این نحو که افرادی که خود را صاحب حق می‌دانند ولی توان و تمکن مالی طرح دعوی را ندارند می‌توانند با استفاده از این قانون به حق خود نایل شوند، لذا در این شرایط خواهان می‌تواند با ارائه ی دادخواست اعسار از هزینه دادرسی و ارائه ی دلایل عدم تمکن خود موقتا از تادیه هزینه دادرسی دعوی خود چه در مرحله بدوی یا واخواهی یا تجدیدنظر معاف شود حال با توجه به اینکه دادخواست معافیت از هزینه دادرسی توسط دو گروه در جامعه تقدیم دادگاه می‌شود که گروه اول را افراد عامه جامعه تشکیل می‌دهند و گروه دوم دولت و تشکیلات دولتی و یکسری از سازمان‌ها و ارگان‌های خاص هستند که متاسفانه مسائلی به دلیل اجمال و ابهام یا سکوت قانون منشاء اختلاف در دو گروه مطرح شده گردیده است. از جمله مسائل و اختلافات در گروه افرادعامه جامعه مسئله طرفین دعوای اعسار زمان طرح دعوای اعسار، مالی یا غیر مالی بودن و آثار پذیرش آن می‌باشد. بزرگترین مسئله ای که بعضا باعث بروز سوالات و متعاقب آن اخذ تصمیمات متفاوت شده است تعیین این موضوع می‌باشد که آیا دولت از هزینه ی دادرسی معاف است یا خیر ؟ با توجه به اینکه در قانون آیین دادرسی مدنی جدید قانون گذار دولت را از پرداخت هزینه دادرسی معاف نکرده است اما با استثناء کردن بعضی از سازمان‌های دولتی از پرداخت هزینه دادرسی این شبهه و اختلاف را بوجود آورده اند که با گذشت مدتی از اجرای سیاست جدید به تدریج برخی از نهادها و سازمان‌ها با ارائه ی طرح و لوایح مختلف به مجلس شورای اسلامی تلاش نمودند با توجیه اهمیت کار خود معافیت‌ها را برای عدم پرداخت هزینه دادرسی تسهیل نمایند و منظور از این تحقیق این می‌باشد که ضمن بررسی ابعاد مختلف هزینه دادرسی و مبنای آن و همچنین دعوای معافیت از هزینه دادرسی و موضوعات مهم و کاربردی و مسائلی که باعث بروز ابهام و اجمال و اختلاف نظر شده است از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

1-2 سوالات اصلی تحقیق

1. دیدگاه قانون گذار نسبت به اخذ هزینه دادرسی چیست؟


2. آیا اخذ هزینه دادرسی مانعی برای کاهش پرونده‌های واهی در محاکم است؟


3. آیا قوانین خاص معاف کننده با اصل تساوی اصحاب دعوا در تعارض است؟


4. تاثیر معافیت دستگاههای دولتی از پرداخت هزینه دادرسی بر بودجه دستگاه قضا چیست ؟

1-3 فرضیات تحقیق 

1. هزینه دادرسی یکی از منابع مالی برای دستگاه قضا است .


2. هزینه دادرسی میزان طرح دعاوی واهی را کاهش میدهد .


3. قوانین خاص معاف کننده سیاست تقنینی تبعیض آمیز و مخالف اصل تساوی اصحاب دعوا است .


4. معافیت دستگاههای دولتی باعث کاهش بودجه دستگاه قضا می‌باشد.

1-4 اهداف تحقیق

 1: بررسی ابعاد مختلف هزینه دادرسی

 2: بررسی نحوه معافیت افراد عامه جامعه از پرداخت هزینه دادرسی و بررسی ابعاد مختلف حکم اعسار

 3: مشخص کردن ابهامات در موضوع مطروحه به ویژه در خصوص معافیت دولت از هزینه دادرسی

 4: بررسی اسامی قوانین خاص معاف کننده و بررسی استدلال موافقان و مخالفان در پیرامون این موضوع 

 1-5 پیشینه تحقیق

قانونگذار در آیین دادرسی مدنی و قانون وصول برخی از درآمدهای دولت به هزینه دادرسی اشاره کرده است. اما این نکته باید مد نظر قرار گیرد با وجود اینکه مواد مربوط به هزینه دادرسی خیلی مختصر می‌باشد. اما در هنگام اجرای این مواد بسیاری از سوالات و ابهاماتی برای حقوقدانان و قضات و حتی افراد عامه جامعه ایجاد می‌شود که این مواد نیاز به تبیین و توضیح بیشتری دارند که در این خصوص متنی بصورت تخصصی و جامع به این موضوع پرداخته شده باشد منتشر نشده است و صرفا بصورت اندک و پراکنده و در برخی مقالات به آنها اشاره مختصر شده است که از کتابهای منتشر شده در این زمینه میتوانیم به کتاب آیین دادرسی مدنی پیشرفته و بنیادین دکتر شمس و کتاب مبسوط در آیین دادرسی مدنی از دکتر مهاجری و بایسته‌های آیین دادرسی مدنی دکتر قدرت الله واحدی و کتاب مالی و غیر مالی دکتر بهرامی و مقالاتی با عنوان اعسار در قوانین اسلامی با نگاهی تطبیقی به قوانین موضوعه از احمد مبلغی و معمای معافیت دولت از پرداخت هزینه دادرسی از رفیعی و یزدان شناس نام برد.

1-6 روش تحقیق

در این پژوهش قالب کار بر اساس روش کتابخانه ای و تحلیل علمی داده‌های موجود می‌باشد و اکثر منابع مورد استفاده مقالات و آراء وحدت رویه و کتب بوده است و اکثر مقالات از اینترنت جمع آوری شده است.

1-7 ساختار کتاب

این پروژه حاوی چهار فصل کلی می‌باشد.در فصل دوم به توضیح و تبیین هزینه دادرسی اعم از واژ گان شناسی و انواع آن و مبنا و ماهیت وجودی آن پرداخته ایم. و اما در فصل سوم با توجه به اینکه قسمتی از موضوع پروژه در خصوص معافیت از پرداخت هزینه دادرسی است و قانونگذار نسبت به افراد عادی جامعه حکم اعسار را پیش بینی کرده است و حکم اعسار نیز در برگیرنده یکسری از شرایط و ویژگیهای خاصی است که نیاز به توضیح بیشتری دارد که در این فصل سعی کرده ایم یک بررسی همه جانبه نسبت به این موضوع داشته باشیم و در فصل چهارم به تعریف معافیت و مشخص کردن ارگان‌هایی که معاف از پرداخت هزینه دادرسی شده اند پرداخته ایم علت این امر این بوده است که: این نوع معافیت از پرداخت هزینه دادرسی یک مقوله جداگانه از حکم اعسار است و از مباحثی است که نسبت به این امر عقاید متفاوتی از طرف صاحب نظران و حقوقدانان ابراز شده است و زمینه را برای تفسیر‌های متفاوت ایجاد کرده است و در فصل پنجم حسن ختام به نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات منتهی می‌شود .