- بیان مسئله

انسان به عنوان شاهکار خلقت جهان همواره دارای خصایصی است که جایگاهش را نسبت به سایر مخلوقات برتری داده است؛از جمله این ویژگی­های والای انسانی قوه­ی تشخیص و اختیار است که در حد اعلای خود به صورت حق انتخاب جلوه می­نماید . اعمال حق انتخاب دارای دو بعد فردی و اجتماعی است که بعد اجتماعی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است . مهم­ترین بعد اجتماعی حق انتخاب، حق تعیین سرنوشت سیاسی جامعه توسط افراد آن جامعه می­باشد .

از جمله بهترین مکانیزم­ها برای تعیین سرنوشت جامعه،انتخاب هیأت حاکم است و این مهم از طریق انتخابات محقق می شود.بنابر مقتضیات اجتماع در نظام­های مردم سالار؛شهروندان برای اداره­ی سیاسی جامعه افرادی را به عنوان نمایندگان خود در مجالس قانونگذاری انتخاب می­کنند تا به نمایندگی از طرف آنان اعمال قوه مقننه را انجام دهند لذا با عنایت به جایگاه انتخابات در نظام­های دموکراتیک به عنوان اصلی ترین وسیله برای بيان اراده­ی ملت و کارآمدی حداکثری آن اصولی را برای نیل به این مقصود بر شمرده اند.

برای برگزار شدن انتخابات آزاد و منصفانه صاحب نظران شاخصه­هایی را مطرح نموده­اند که این معیارها امروزه به عنوان معیارهای مشترک و ثابت یک انتخابات دموکراتیک شناخته می شود . از جمله مهم­ترین این اصول عبارتند از : 1- اصل آزادی سیاسی2- عدالت سیاسی 3- اصل عدم تبعیض 4- اصل حاکمیت قانون 5- تضمین حقوق سیاسی و مدنی6- نظارت همگانی 7-منصفانه بودن انتخابات 8- اصل پاسخگویی 9- حق شکایت به نتیجه­ی انتخابات و...در این پژوهش ما به دنبال آن هستیم تا ضمن معرفی و تحلیل اصول نامبرده،با توجه به نظام  و قانون حاکم بر انتخابات مجلس شورای اسلامی جایگاه این معیارها را در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مورد ارزیابی قرار دهیم تا مشخص شود در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی این اصول تا چه حد رعایت شده است .

در حال حاضر با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی چندین دوره انتخابات مجلس قانونگذاری طبق قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی فعلی و مقررات مربوط به آن برگزار گردیده است . تجربه­ی عینی انتخابات در ادوار مختلف بیانگر این حقیقت است که قانون مذکور در برخی جوانب دارای نقایصی می­باشد از جمله مسائلی که می­توان به آن اشاره کرد موارد زیر است :

1-نبودن راهکارهای روشن برای فعالیت احزاب و تشکل­های مردم نهاد به منظور حضور سازمانی و تشکیلاتی در انتخابات مجلس

2-مشخص نبودن نحوه­ی مداخله­ی صدا و سیما و مطبوعات در مراحل مختلف فرایند برگزاری انتخابات به ویژه در مرحله­ی تبلیغات و مناظرات تلویزیونی نامزدها

3- ضعف­ها و تناقضات قانونی مربوط به نحوه­ی تبلیغات انتخابات مجلس شوراي اسلامي

4- فقدان مقررات مربوط به مالیه­ی انتخابات و هزینه­های انتخاباتی نامزدها

5-سنتی بودن شیوه اخذ رای.

مسائل مذکور که فقط بخش کمی از نقایص قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی می­باشد ما را بر آن داشت تا در یک پژوهش مجزا مقررات مربوط را در معرض نقد و تحلیل قرار دهیم. نکته­ای که باید در این مجال به آن اشاره کرد این است که با عنایت به مطالب فوق الذکر اصلاح مقررات انتخابات مجلس شورای اسلامی امری ضروری محسوب می­گردد و ما در این مجموعه در تلاشیم تا با ارائه­ی راهکارها و پیشنهادات مناسب بخشی از ضعف های موجود را بر طرف نماییم .

2-ضرورت پژوهش

ضرورت پژوهش پيشرو از آنجا ناشی می­شود که انتخابات نقش موثری در جابجایی قدرت و ترکیب نهادهای سیاسی جامعه مردم سالار دارد و منعکس کننده اراده­ی آگاهانه و آزادانه­ی آحاد ملت می باشد . لذا ضروریست ضمن شناسایی مولفه­های حاکم بر جامعه­ي دموكراتيك، معیارهای انتخابات آزاد و منصفانه نیز مورد شناسایی قرار گیرد تا بتوان بر اساس نتایج حاصله قوانینی را وضع نمود که مبین  انتخاب مدبرانه و منصفانه­ی مردم به ویژه در انتخابات نهاد قانونگذاری کشور باشد . امید است سیاستمداران و واضعان قوانین انتخابات با بهره مندی از ثمره­ی پژوهش حاضر و سایر تحقیق های صورت گرفته بتوانند الگوی مناسبی منطبق با یک انتخابات آزاد و منصفانه برای نظام انتخاباتی حاکم بر انتخابات مجلس شورای اسلامی طراحی نمایند.

3-هدف پژوهش

همانگونه که در بخشي از مبحث تبین مسئله­ي تحقیق مطرح شد در این پژوهش ابتدا به دنبال این امر هستیم که اصول حاکم بر انتخابات آزاد  و منصفانه را مورد شناسایی و تبیین قرار دهیم اما آنچه که هدف اصلی این پژوهش می باشد این است که ببینیم مولفه های شناسایی شده تا چه حد در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی رعایت شده است همچنین در پی آن هستیم که ببینیم نقاط ضعف و قوت قانون مذکور چیست؟ و تا نقطه­ی مطلوب چقدر فاصله دارد.ضمنا در این پژوهش به دنبال آن هستیم که پس از تحلیل نقاط ضعف و قوت،راهکارها و پیشنهادات مناسبی را برای دست یافتن به نقطه­ی مطلوب و قانونی جامع در این خصوص ارائه نماییم .

4-سوالهای تحقیق

الف: سوال اصلی

اصول حاکم بر انتخابات دموکراتیک تا چه حد در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی رعایت شده است ؟

ب: سوالهای فرعی

1-اصول حاکم بر انتخابات دموکراتیک کدام اند؟

2-انتخابات دموکراتیک و آزاد دارای چه ویژگی هایی است ؟

3-قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در پرتو اصول حاکم بر انتخابات آزاد و منصفانه با چه چالش هایی روبروست ؟

4-چه راه کارهایی برای تقویت اصول انتخابات آزاد و منصفانه برای انتخابات مجلس شورای اسلامی می توان ارائه داد ؟

5-روش تحقیق

با عنایت به ماهیت موضوع پژوهش از میان شیوه­های مرسوم در این تحقیق از روش توصیفی و تحلیلی استفاده می شود ضمنا به منظور تحلیل مسئله­ی تحقیق و پاسخگویی به سوالات تحقیق از شیوه­ی کتابخانه­ای و منابع مکتوب،اسناد و مدارک دست اول انتخاباتی، قوانین و مقررات موضوعه، مقالات، مطبوعات و ... استفاده می شود .

6-پیشینه تحقیق

با توجه به مطالعات صورت گرفته مشخص شد که مطالب ارائه شده در خصوص موضوع پژوهش بیشتر به صورت پراکنده و گزارش و یا نطق سیاسی بوده است. بررسی­های اولیه بیان کننده­ی این امر است که مطالب مطروحه در این خصوص حسب اوضاع سیاسی حاکم تحت تاثیر گرایش­ها و افکار جناحی بوده است و از سویی دیگر اگر پژوهشی هم که بنیه ی علمی دارد صورت گرفته باشد صرفا به معرفی و تحلیل اصول حاکم بر انتخابات آزاد و منصفانه پرداخته است .با توجه به جستجو­های صورت گرفته در حال حاضر چند تألیف و مقاله در رابطه با بررسی تطبیقی نظام های  انتخاباتی مجالس قانون گذاری و وضعیت انتخابات مجلس شورای اسلامی کشورمان منتشر شده است همچنین مقالاتی نیز به همراه تعداد انگشت شماری تالیف در رابطه با اصول کلی حاکم بر انتخابات آزاد و منصفانه منتشر شده است.

نوآوری تحقیق پیشرو در این است که ضمن معرفی شاخصه­های یک انتخابات آزاد و منصفانه به شکلی خاص به تحلیل جایگاه این اصول در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی می­پردازد و ضمن ارزیابی و نقد قانون مذکور راه کارهایی را برای دست یافتن به قانوني که مبین یک انتخابات منصفانه و آزاد باشد ارائه می­نماید .

7- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق

نتایج حاصل از این تحقیق می تواند مورد بهره برداری اشخاص حقیقی و حقوقی مختلفی قرار گیرد . پژوهشگران و صاحب نظران حوزه­ی حقوق اساسی به ویژه محققین مسائل انتخاباتی و مراکز علمی و پژوهشی می­توانند با بهره برداری از این تحقیق نظرات جامع تری ارائه نمایند علاوه بر بهره برداری­هایی که در مباحث نظری و تئوری از نتایج این پژوهش حاصل می شود، دستگاه­های حکومتی علی الخصوص مجریان و ناظران انتخاباتی با استفاده از این پژوهش می توانند نقش تعیین کننده­ای در برگزاری یک انتخابات منصفانه،آزاد و سالم داشته باشند . ضمنا نمایندگان مجلس نیز می توانند با بهره مندی از نتایج این پژوهش نقش موثری در وضع قوانین و مقررات انتخاباتی داشته باشند .