مقدمه 13

بخش اول: تبيين مفاهيم اساسي مرتبط با زيست فناوري و ابعاد حقوق بشري آن 17
فصل اول: زيست فناوري تراريخت ( تعاريف، تاريخچه، مزايا و مخاطرات) 17
مبحث اول: تعريف و تاريخچه زيست فناوري و اصطلاحات مرتبط 19
گفتار اول: زيست فناوري و اصطلاحات مرتبط 19
بند اول: تعريف زيست فناوري 19
بند دوم: زيست فناوري تراريخت 21
بند سوم: تبيين و تعريف اصطلاحات مرتبط با زيست فناوري تراريخت 21
1- سلول 21
2- كروموزوم 22
3- ژن 23
4- اسيد دي اكسي ريبونوكلئيك(DNA) 23
5- مهندسي ژنتيك 24
گفتار دوم: پيشينه و شرايط فعلي زيست فناوري تراريخت در سطح بين‌المللي 25
بند اول: منشا و تاريخچه شكل گيري زيست فناوري تراريخت 25
بند دوم: وضعيت جهاني بذرهاي تراريخته تجاري در سال 2013 ميلادي 27
مبحث دوم: مزايا و مخاطرات ناشي از كاربرد محصولات زراعي تراريخته 30
گفتار اول: مزاياي ناشي از كاربرد محصولات زراعي تراريخته 30
بند اول: مقاومت در برابر تنشهاي زيستي 30
1- مقاومت در برابر ويروسها 31
2- مقاومت در برابر قارچها 32
3- مقاومت در برابر باكتريها 33
4- مقاومت در برابر آفات 33
5- مقاومت در برابر علف كشها 34
بند دوم: مقاومت در برابر تنشهاي غيرزيستي 35
1- گياهان تراريخته مقاوم در برابر سرما 36
2-گياهان تراريخته مقاوم در برابر خشكي و شوري 36
بند سوم: كاربرد زيست فناوري تراريخت در اصلاح كيفيت و عملكرد محصولات زراعي 37
1-كاربرد مهندسي ژنتيك در افزايش كيفيت محصولات زراعي تراريخته 37
2- كاربرد مهندسي ژنتيك براي افزايش عملكرد و بهبود راندمان گياهان زراعي 38
گفتار دوّم: مخاطرات ناشي از كاربرد محصولات زراعي تراريخته 39
بند اول: مخاطرات و نگرانيهاي مربوط به بخش سلامت فردي 39
1- ايجاد واكنشهاي حساسيت‌ زا 40
2- توليد مواد سمي 42
3- ايجاد مقاومت نسبت به آنتي بيوتيكها 43
4- توليد ويروس و يا بيماري‌هاي ويروسي جديد 45
5- ايجاد مشكل در فرايند توليد مثل و باروري و رشد نوزادان 46
6- ايجاد تومور (غدد) سرطاني 47
بند دوّم: مخاطرات زيست محيطي 49
1- جريان ژن يا شارش ژني 49
2- توليد آفات مقاوم و نابود كردن حشرات مفيد و بي‌خطر 51
3- تهديد اكوسيستم خاك 53
4- كاهش تنوع زيستي 53
بند سوم: تبعات و نگرانيهاي اجتماعي، اقتصادي ناشي از ارائه محصولات زراعي تراريخته 54
1- ثبت انحصاري بذرهاي تراريخته زراعي به نام شركتهاي خصوصي و فروش آنها به كشاورزان 55
2- كنترل گسترده شركتهاي خصوصي زيست فناوري بر انجام تحقيقات در خصوص بيخطر بودن محصولات زراعي تراريخته 57
فصل دوم: تحليل مفاهيم كليدي حقوق بشر 60
مبحث اول: حقوق بشر و جايگاه آن در اسناد بين‌المللي 61
گفتار اول: مفهوم حقوق بشر 61
بند اول: تعريف و ماهيت حقوق بشر 61
بند دوم: اوصاف حقوق بشر 62
1- جهانشمول بودن 62
2- غير قابل اسقاط و انتقال بودن 62
3- لازم و ملزوم بودن 63
بند سوم: نسلهاي حقوق بشر 63
1- نسل اول حقوق بشر يا حقوق مدني و سياسي 64
2- نسل دوم حقوق بشر يا حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي 65
3- نسل سوم حقوق بشر يا حقوق همبستگي 65
گفتار دوم: معاهدات بين‌المللي حقوق بشر معاصر 66
بند اول: انواع معاهدات حقوق بشري از منظر قلمرو جغرافيايي 66
1- معاهدات بين‌المللي حقوق بشري 66
2- معاهدات منطقه اي حقوق بشري 67
بند دوم: انواع معاهدات حقوق بشري از حيث الزامي يا غير الزامي بودن 68
1- معاهدات حقوق بشري الزام آور 68
2- اسناد حقوق بشري غير الزام آور 69
مبحث دوم: تعهدات دولتها و شركتهاي تجاري در زمينه اصول بنيادين حقوق بشر 70
گفتار اول: تعهدات حقوق بشري دولتها 71
بند اول: تعهدات داخلي دولتها در خصوص رعايت اصول بنيادين حقوق بشر 71
بند دوم: تعهدات بين‌المللي دولتها در زمينه رعايت اصول بنيادين حقوق بشر 74
گفتار دوم: تعهدات حقوق بشري شركتهاي تجاري 75

بخش دوم: حقوق بشر و عرضه محصولات زراعي تراريخت 79
فصل اول: عرضه محصولات غذايي تراريخته و نقض حقوق مصرف كنندگان 79
مبحث اول: محصولات غذايي تراريخته و چالشهاي پيش رو از منظر« حق بر غذا» 81
گفتار اول: تعريف و ماهيت «حق بر غذا» و جايگاه آن در اسناد بين‌المللي حقوق بشري 82
بند اول: تعريف و ماهيت «حق بر غذا» 82
بند دوم: رابطه «حق بر غذا» و «حق بر سلامتي» در چارچوب مفهوم ايمني غذا 84
بند سوم: جايگاه« حق بر غذا» در اسناد بين‌المللي حقوق بشر 85
1- اسناد پايه‌اي حقوق بشر و «حق بر غذا» 86
2- جايگاه «حق بر غذا» در اسناد حقوق بشري الزام‌آور 87
3- جايگاه «حق بر غذا »در اسناد حقوقي نرم 88
بند چهارم: تعهدات داخلي و بين‌المللي دولتها در زمينه« حق بر غذاي كافي» 89
1- تعهدات داخلي دولتها در زمينه« حق بر غذا » 90
2- تعهدات بين‌المللي دولتها در زمينه« حق بر غذا » 94
گفتار دوم: محصولات غذايي تراريخته و نقض «حق بر غذا » 96
بند اول: تعارض ميان «حق بر غذا » و حق انجام آزادانه تحقيقات علمي در فرايند عرضه محصولات غذايي تراريخته 96
بند دوم: ايمني محصولات غذايي و تعهد دولتها در انجام ارزيابي خطر با استناد به معاهدات بين‌المللي 100
1-سازمان تجارت جهاني 101
الف- توافقنامه عمومي تعرفه و تجارت (گات 1994) 101
ب- موافقتنامه اقدامات بهداشتي و بهداشت گياهي (SPS) 102
ت- موافقتنامه موانع فني فراراه تجارت ((TBT 104
2- برنامه محيط زيست ملل متحد 107
الف- كنوانسيون تنوع زيستي 107
ب- پروتكل ايمني زيستي (پروتكل كارتاهنا ) 108
مبحث دوم: محصولات غذايي تراريخته و چالشهاي پيش رو از منظر «حق دانستن» 111
گفتار اول: «حق دانستن » 113
بند اول: ماهيت و تعريف «حق دانستن» 113
بند دوم: جايگاه« حق دانستن» در اسناد بين‌المللي حقوق بشري 115
1- اسناد پايه‌اي حقوق بشر و «حق دانستن» 115
الف- اعلاميه جهاني حقوق بشر 115
ب- ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 116
2- جايگاه «حق دانستن» در اسناد حقوق بشري الزام‌آور 116
الف -كنوانسيون اروپايي حقوق بشر 116
ب- كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر 117
ج- منشور آفريقايي حقوق بشر و مردم (منشور بانجول) 118
3- جايگاه «حق دانستن » در اسناد حقوقي نرم 118
بند سوم: تعهدات حقوقي دولتها در زمينه «حق دانستن» 120
الف- تعهدات داخلي دولتها در زمينه «حق دانستن » 121
ب- تعهدات دولتها در قبال اقدامات شركتهاي تجاري در زمينه نقض «حق دانستن» 122
گفتار دوم: بررسي ابعاد حقوقي برچسب گذاري محصولات غذايي تراريخته 124
بند اول: مفهوم برچسب و برچسب گذاري 124
بند دوم: برچسب گذاري محصولات غذايي تراريخته در قوانين ملي و بين‌المللي 125
1- سطح ملي 126
2- سطح بين‌المللي 127
الف- اتحاديه اروپا 127
ب- سازمان تجارت جهاني 132
ج- پروتكل كارتاهنا (پروتكل ايمني زيستي ) 133
د-كميسون كدكس 135
فصل دوم: پيامد‌هاي عرضه، فروش و كاشت بذرهاي تراريخته بر« حق بر محيط زيست سالم »و «حق كار » 139
مبحث اول: كاشت بذرهاي تراريخته در زمينهاي كشاورزي و نقض « حق بر محيط زيست سالم » 140
گفتار اول: « حق بر محيط زيست سالم » 140
بند اول: تعريف و ماهيت « حق بر محيط زيست سالم » 140
1- تعريف واژه محيط زيست 142
2-ماهيت «حق بر محيط زيست سالم » 143
بند دوم: جايگاه «حق بر محيط زيست سالم» در اسناد حقوق بين‌المللي 146
ا- اسناد حقوق بشري 146
الف - ميثاق بين‌المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي 147
ب-كنوانسيون ملل متحد در مورد حقوق كودك 147
2- اسناد زيست محيطي 148
الف- كنوانسيون تنوع زيستي 148
ب- كنوانسيون آرهوس 148
بند سوم: ماهيت تعهدات دولتها در راستاي تامين« حق بر محيط زيست سالم » 153
گفتار دوم: ابعاد حقوقي زراعت با بذرهاي تراريخته با استناد بر اسناد بين‌المللي زيست محيطي 157
بند اول: تعهدات حقوقي لازم الاجرا در خصوص مديريت خطرهاي زيست محيطي ناشي از آزادسازي سازواره‌هاي تراريخته 159
1- كنوانسيون تنوع زيستي 160
2- پروتكل ايمني زيستي (كارتاهنا) 161
3- پروتكل ناگويا- كووالالامپور 163
بند دوم: حكمراني مطلوب در زيست فناوري تراريخت( با استناد به پروتكل كارتاهنا) 165
بند سوم: اصول كلي حقوقي و حقوق عرفي در حقوق بين‌الملل محيط زيست 166
بند چهارم: شركتهاي چند مليتي زيست فناوري و تعهد به حفاظت از محيط زيست 167
مبحث دوم: ابعاد حقوقي مالكيت انحصاري بربذرهاي تراريخته و چالشها پيش رو از منظر «حق كار» در جوامع روستايي 169
گفتار اول:« حق كار» 169
بند اول: تعريف و ماهيت «حق كار » 171
بند دوم: جايگاه «حق كار» در اسناد بين‌المللي حقوق بشري 173
1- اسناد جهاني 173
الف- اعلاميه جهاني حقوق بشر 173
ب- ميثاق بين‌المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي 173
ت- كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض نژادي 174
د- كنوانسيون رفع كليه تبعيضات عليه زنان 174
ه- كنوانسيون مربوط به وضع پناهندگان 174
2 – اسناد منطقه اي 175
الف ـ منشور آفريقايي حقوق بشر و مردم (منشور بانجول) 175
ب ـ پروتكل الحاقي به كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر در مورد حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي (پروتكل سان سالوادور) 176
ت ـ منشور اجتماعي اروپا 176
بند سوم: مسئوليت (تعهدات) دولتها در قبال تامين «حق كار» 176
گفتار دوم: حق مالكيت انحصاري شركتهاي زيست فناوري بر بذرهاي تراريخته و حقوق كشاورزان در جوامع روستايي 179
بند اول: ثبت انحصاري بذرهاي تراريخته و تاثير بر جوامع روستايي از منظر «حق كار» 182
بند دوم: تاثير موافقتنامه‌هاي جنبه‌هاي تجاري حقوق مالكيت معنوي بر نظام حقوق كشاورزي 183
1- موافقتنامه جنبه‌هاي تجاري حقوق مالكيت معنوي( تريپس) 184
2 –كنوانسيون تنوع زيستي و حقوق مالكيت معنوي منابع ژنتيكي گياهي 186
3-كنوانسيون حفاظت از ارقام جديد گياهي 190
4- معاهده بين‌المللي منابع ژنتيك گياهي براي غذا و كشاورزي 191
بند سوم: تحليل رابطه ميان اسناد حقوق بين‌المللي در زمينه منابع ژنتيك براي كشاورزي 195

نتيجه نهايي 201
فهرست منابع 209