آنچه در دسترس شماست با اصلاحات و اضافات در اسفند 1401 به چاپ رسیده است. تعداد سوالات خود آزمائی تشریحی افزایش یافته و سوالات تستی نیز بر آنها افزوده شده است. برخی اصلاحات ویراستاری اعمال شده است و همچنین نکاتی در مطاوی کتاب مورد بازنگری قرار گرفته است.

از همان دورانی که تدریس درس اسلام و حقوق بشر را بر عهده می گرفتم همواره با خود می‌اندیشیدم که کتابی شایسته این موضوع باید تدوین گردد تا با طرح مسائل حقوق بشر مدرن دیدگاه واندیشه اسلامی را نیز منعکس کند. چرا که هر گاه دانشجویان با عنوان حقوق بشر در اسلام مواجه می‌شدند، می‌خواستند بدانند اصولا حقوق بشر چیست؟ و اسناد بین‌المللی آن کدام است؟ و احتمالا موضع اسلام در مورد حقوق و مسائل مطرح شده روز مره چگونه تحلیل می‌شود؟ از اینرو تلاش کردم تا موضوعات و برخی منازعات حقوقی را مطرح یا منطقا توجیه کنم. قبلا در این زمینه قلم زده، کتابی [1] بچاپ رسانده بودم. آن کتاب باعنوان "رابطه حقوق بین‌المللی بشر و حقوق داخلی" بر محور حقوق بشر ومطالعات اسلامی متمرکز بود. تجربه آن پژوهش، مرا بر آن داشت، مفاهیم حقوق بشر مدرن و هم مبانی و موضوعات اسلامی مربوط به حقوق انسان را یکجا در هم آمیزم و این مهم سرانجام در اختیار شماست،هرچند ادعا ندارم که این همان کتاب شایسته است.

برای سهولت کار و داشتن محور ثابت مباحث، یکی از قدیمیترین و در عین حال مهمترین سند مدرن در عصر حاضر یعنی اعلامیه جهانی حقوق بشر مبنا قرار گرفت. البته این هرگز به معنای تقلیل مساعی ملل متحد بقدر اعلامیه و نادیده گرفتن تلاشها قبل و بعد از اعلامیه نیست، بلکه صرفا محور مباحث برای تمرکز است. سی ماده اعلامیه شامل سه نسل[2] از حقوق بشر می‌باشد[3] که حجم مطالب آن بیش از توان دو واحد درسی است. از اینرو کتاب حاضر فقط به آشنائی با نسل اول حقوق بشر و دیدگاه اسلام اختصاص یافته است و در نتیجه بیست و یک ماده نخست اعلامیه مورد شرح و بسط قرار گرفت. امیدوارم جلد دوم این دوره که شامل نسلهای دوم و سوم حقوق بشر است، با توجه به دیدگاه‌های اسلامی و حقوق داخلی ایران در مجلدی مستقل مورد بحث قرار گیرد (بشرط توفیق).

‌‌دوره مقدماتی اسلام و حقوق بشر، تلاش کرده است مفاهیم، اصول و مهمترین مسائل نسل اول حقوق بشر را با قلمی روان و بدون گرفتاری در تئوریهای پیچیده حقوقی و مکاتب فلسفی بیان کند، تا علاقه‌مندان و خصوصا دانشجویان محترم حقوق، علوم سیاسی و الهیات (مطابق سر فصل درسی وزارت علوم) با آن آشنا شوند. از اینرو چند ویژگی را می‌توان در کتاب پیش رو بر شمرد. اول اینکه، پنج سند اساسی با محوریت حقوق بشر را در خور اهمیت اولیه یافته است: اعلامیه جهانی حقوق بشر1948، اعلامیه حقوق بشر اسلامی قاهره 1990 مصوب سازمان همکاری (سابق کنفرانس) اسلامی، میثاق حقوق مدنی سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی اجتماعی فرهنگی 1966 و نیز قانون اساسی ایران. بنابراین لابلای کنکاشها و گفتگوهایمان با این اسناد و البته بیش از آنها آشنا می‌شویم.

 دوم اینکه، متن مبنا برای این شرح و بسط همانا اعلامیه جهانی حقوق بشر(از این به بعد "اعلامیه جهانی")[4] و اعلامیه حقوق بشر اسلامی قاهره (از این به بعد اعلامیه قاهره)[5] بوده است که سند نخست توسط کمیته سوم مجمع عمومی(کمیته اجتماعی و حقوق بشر دوستانه) و کمیته فرعی در کمیسیون حقوق بشر تدوین و در نشست سوم مجمع عمومی ملل متحد به تصویب رسید[6]. و ‌سند دوم نیز در نوزدهمین نشست وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در قاهره‌‌(محرم سال 1411 هجری قمری) تصویب شد.

 سوم آنکه، از بیان دیدگاه‌های اسلامی و ارجاعات متعدد به منبع اصلی فقه یعنی قرآن بهره برده ام، تا خواننده کتاب و پژوهشگران محترم برداشت جامع تری از تفاسیر و برداشتهای متعدد مفاهیم و ارزشهای حقوق بشر داشته باشند، واحتمالا راهنمائی باشد تا مطالعات خود را در این زمینه گسترش بخشند.

 نکته پایانی اینکه، رابطه وثیق نظام حقوق بشر با دیگر شاخه‌های حقوقی مانند جزا، اساسی و مدنی همواره در تبیین و ‌‌تشریح مواد اعلامیه مورد توجه بوده و با ارجاع مناسب و به موقع به اینگونه قوانین داخلی کشور و نیز قانون حقوق شهروندی مصوب 1383 تلاش کردم تا خواننده کتاب، با عینک حقوق بشر به قوانین موضوعه نگاه کند و درک بشری بهتری از آنها در پرتو نظام حقوق بشر بدست آید.

بنابراین مطالب کتاب در سه گام تنظیم شده است. گام اول با عنوان کلیات (اقدامات ملل متحد و اسناد حقوق بشر) ضمن تعریف مفاهیم و بیان مختصری از تاریخچه فعالیتهای مربوط به تدوین اسناد حقوق بشر بین‌المللی، به مفاهیم کلی و تقسیم بندی حقوق بشر و مباحث مبنائی پرداخته و ارزشهای حقوق بشر را بطورکلی تبیین کرده است. و سه گفتار مشخص را در خود جای داده که در برگیرنده اقدامات ملل متحد در تقویت حقوق بشر، تدوین اعلامیه جهانی واسناد حقوق بشری ‌است.

‌‌از آنجا که ارزشهای جهانی حقوق بشر با فرهنگ ها و سنتها و سیاستها و ادیان همسوئی مطلق ندارد، از اینرو در گام دوم کتاب (اسلام و فلسفه حقوق بشر) در دو گفتار با عناوین "فلسفه حقوق بشر" و "حقوق بشر و اسلام"، مسئله حقوق بشر با رویکردی فرهنگی و مذهبی به بحث گذاشته شده است، چرا که حقوق بشر سکولار در مواجهه با فرهنگ دینی ‌‌و ارزشهای ملی و دیدگاه‌های سیاسی در چالشی همیشگی است. گرچه برخی آیات و روایات مذکور افتاده‌است، اما از ‌‌چالشهای درون دینی که گاه ممکن است ناشی از اختلاف مذاهب باشد و یا نیازمند آشنائی با مبانی فقهی و کلامی است اجتناب شده است. ارزشهای حقوق بشری مندرج‌‌ در قوانین اساسی، مولف را برآن داشت تا به مقتضای شان و سیاق مباحث از ارجاع به قانون اساسی ایران غفلت نکند چرا که هم مبانی تئوریک(اسلامی) بحث تقویت می‌شود و هم اثر کاربردی و عملی برای مشتاقان حرفه وکالت و قضاوت مد نظر قرار گیرد. مباحث و مبانی دینی مربوط به حقوق بشر در گام دوم منحصر نشده است بلکه در سراسر کتاب به معیارهای دینی توجه ویژه‌ای بذل شده است. در گام پایانی کتاب نیز با شرحی گاه خیلی کوتاه بر مواد اعلامیه جهانی[7] و تطبیق آن با اعلامیه قاهره و میثاقین 1966 غنای بحثها دنبال شده و شرحی مناسب سطح مطالعات دانشگاهی برای علاقه‌مندان در دسترس قرار گرفت، و مفاد مواد اعلامیه در پرتو اندیشه دینی و با بهره جوئی از منظر فقه و کتاب مقدس تبیین شده است.