مقدمه دكتر نجاد علي الماسي 11
سخن آغازين 13

فصل نخست:مفهوم؛ پيشينه و مباني نهاد مستثنيات دين 19
مبحث نخست: مفهوم مستثنيات دين 22
گفتار نخست: معناي دين 23
1. مفهوم لغوي دين 23
2. مفهوم اصطلاحي دين 25
1-2. مفهوم اصطلاحي دين در فقه 25
2-2. مفهوم اصطلاحي دين در حقوق 26
1-2-2. رابطه¬ي دين با تعهّد 27
2-2-2. تعريف دين 29
گفتار دوم: معناي مستثنيات 31
1. مفهوم لغوي مستثنيات 32
2. مفهوم اصطلاحي مستثنيات 32
گفتار سوم: تعريف مستثنيات دين در حقوق ايران 33
1. تعريف 33
2. انتقاد وارد بر عبارت مستثنيات دين 35
مبحث دوم: پيشينه و سير قانوني نهاد مستثنيات دين در حقوق ايران 37
گفتار نخست: پيشينه ي تاريخي 38
1. نهاد مستثنيات دين در دوران باستان 39
1-1. چگونگي برخورد با مديون 39
2-1. وجود نهاد مستثنيات دين در اين دوران 41
2. نهاد مستثنيات در اسلام 42
1-2. فقه اماميه 43
2-2. فقه عامه 44
گفتار دوم: سير قانون گذاري نهاد مستثنيات دين در ايران 45
1. مقررات پيش از انقلاب اسلامي 1357 45
1-1. قانون اصول محاكمات حقوقي مصوب 1285 45
2-1. قانون تجارت مصوب 1311 47
3-1. قانون اداره¬ي تصفيه¬ي امور ورشكستگي مصوب 1318 48
4-1. آيين¬نامه¬هاي اجراي مفاد اسناد رسمي لازمالاجرا مصوب 1322 و 1355 48
5-1. قانون اجراي احكام مدني مصوب 1356 50
2. پس از انقلاب اسلامي 1357 53
1-2. الحاقيه¬ي ماده¬ي 69 آيين¬نامه¬ي اجراي مفاد اسناد رسمي لازم الاجرا مصوب1360 53
2-2. قانون ماليات¬هاي مستقيم مصوب 1366 54
3-2. اصلاحيه¬ي ماده¬ي 69 آيين¬نامه¬ي اجراي مفاد اسناد رسمي لازم الاجرا 54
4-2. قانون آيين دادرسي دادگاه¬هاي عمومي و انقلاب مصوب 1379 55
مبحث سوم: مباني و فلسفه¬ي شكل¬گيري نهاد مستثنيات دين 56
گفتار نخست: خرد جمعي 58
گفتار دوم: حمايت از حيات انسان 59
گفتار سوم: توجه به حيثيت، شرافت و به طور كلي 62
شخصيت معنوي مديون 62
گفتار چهارم: منافع جمعي 63
مبحث چهارم: اسباب پديد آمدن دين يا منابع تعهد 65
گفتار نخست: اعمال حقوقي 67
1. قرارداد 67
2. ايقاع 68
گفتار دوم: الزامات خارج از قرارداد يا وقايع حقوقي 69
مبحث پنجم: اوصاف و ويژگيهاي نهاد مستثنيات دين 71
گفتار نخست: استثنايي بودن 71
1. اصول توجيه كننده¬ي استثنايي بودن 72
1-1. اصل لزوم وفاي به عهد يا اجراي تكليف 72
2-1. اصل قابليت توقيف اموال مديون 73
3-1. استثنايي بودن 74
2. اثر استثنايي بودن 75
1-2. حصري بودن 75
2-2. مطابقت با ضرورت نوين ايجاد شده 76
گفتار دوم: محدوديت زماني 77
1. مفهوم شناسي 77
2. انتقاد وارد بر موضوع و تحليل آن 78
گفتار سوم: اختصاص نهاد مستثنيات دين به اشخاص 79
حقيقي: انساني بودن 79
گفتار چهارم: امري بودن مقررات راجع به نهاد مستثنيات دين 80
1. حق يا حكم بودن و ارتباط آن با امري يا تكميلي بودن 81
1-1. تعريف حق 82
2-1. تعريف حكم و ويژگي¬هاي آن 82
3-1. ارتباط حق يا حكم با امري يا تكميلي بودن 83
2. امري بودن مقررات مرتبط با نهاد مستثنيات دين 83
1-2. دلايل تكميلي بودن و نقد آن‌ها 84
2-2. دلايل امري بودن 86
گفتار پنجم: پراكندگي 87
1. مقررات كنوني راجع به نهاد مستثنيات دين 88
1-1. حاكميت عام ق. آ. د. م بر دعاوي مدني و بازرگاني 88
2-1. نسخ يا عدم نسخ ماده¬ى 65 ق. ا. ا. م 89
3-1. قانون تجارت مصوب 1311 و قانون اداره¬ي تصفيه¬ي ورشكستگي و آيين نامه¬ي مربوطه 90
4-1. قانون ماليات¬هاي مستقيم مصوب 1366 91
5-1. آيين¬نامه¬ي اجراي مفاد اسناد رسمي لازم الاجرا مصوب 1387 91
6-1. قانون تعزيرات حكومتي 1367 92
7-1. قانون تأمين اجتماعي مصوب 1354 و آيين¬نامه¬ي ماده¬ي 50 قانون مذكور 93
8-1. قانون كار مصوب 1369 93
9-1. قانون مجازات اسلامي1370 94
10-1. قانون نحوه¬ي اجراي محكوميتهاي مالي و آيين¬نامه¬ي آن 94
2- قلمرو نهاد مستثنيات دين (نظريه¬ي حقوق ديني) 95
1-2. اعمال نهاد مستثنيات دين در حقوق ديني 95
2-2. ماده¬ي 18 آيين¬نامه¬ي قانون نحوه¬ي اجراي محكوميتهاي مالي 98

فصل دوم:مصاديق نهاد مستثنيات دين 101
مبحث نخست: مسكن 104
گفتار نخست: معناي مسكن 104
1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 105
2. مسكن در فقه اماميه و عامه 106
1-2. فقه اماميه 106
2-2. فقه عامه 107
گفتار دوم: مسكن در حقوق ايران و ديگر كشورها 108
1. حقوق ايران 108
1-1. مسكن در مقررات لازم الاجراي كنوني 109
1-1-1. مقايسه¬ي بند (الف)، (4) و (1) مقررات نامبرده 109
2-1. لزوم تناسب با (شأن، منزلت و نياز) در رويه¬ي عملي 110
3-1. بالفعل يا بالقوه بودن نياز 112
1-3-1. وديعه¬ي مسكن 113
2-3-1. مسكن در حال ساخت 114
3-3-1. مسكن اجاره داده شده 115
2. بررسي تطبيقي 116
1-2. تقسيم اموال غير قابل توقيف 116
2-2. مسكن 119
مبحث دوم: اشياء و لوازم موردنياز زندگي 121
گفتار نخست: اسباب و اثاثيه¬ي منزل 122
1. معناي اسباب و اثاثيه¬ي منزل 122
1-1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 122
2-1. بررسي فقهي 124
2. اسباب و اثاثيه¬ي منزل در حقوق ايران و ديگر كشورها 125
1-2. حقوق ايران 125
2-2. بررسي تطبيقي 127
گفتار دوم: وسيله¬ي نقليه 131
1. معناي وسيله¬ي نقليه 131
1-1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 132
2-2. بررسي فقهي 132
2. وسيله¬ي نقليه در حقوق ايران و ديگر كشورها 133
1-2. حقوق ايران 134
2-2. بررسي تطبيقي 137
گفتار سوم: آذوقه 138
1. معناي آذوقه 139
1-1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 139
2-1. بررسي فقهي 139
2. آذوقه در حقوق ايران و ديگر كشورها 140
1-2. حقوق ايران 140
2-2. بررسي تطبيقي 143
مبحث سوّم: وسايل و ابزار شغل و حرفه 144
گفتار نخست: معناي وسايل و ابزار شغل و حرفه 145
1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 146
2. بررسي فقهي 148
گفتار دوم: وسايل و ابزار كار و حرفه در حقوق ايران و ديگر كشورها 148
1. حقوق ايران 149
2. بررسي تطبيقي 153
مبحث چهارم: كتب و ابزار علمي و تحقيقاتي 155
گفتار نخست: معناي كتب و ابزار علمي و تحقيقاتي 156
1. مفهوم لغوي و اصطلاحي 156
2. بررسي فقهي 158
گفتار دوم: كتب و ابزار علمي و تحقيقاتي در حقوق ايران و 158
ديگر كشورها 158
1. حقوق ايران 159
2. بررسي تطبيقي 164
مبحث پنجم: حقوق و مزد 165
گفتار نخست: معناي حقوق و مزد 166
1. (حقوق) 166
2. مزد 168
گفتار دوم: حقوق و مزد در حقوق ايران و ديگر كشورها 169
1. حقوق ايران 170
2. بررسي تطبيقي 175
مبحث ششم: آثار مستثنيات دين 179
گفتار نخست: ممنوعيت توقيف اموال 180
گفتار دوم: ايجاد همبستگي در خانواده 181

منابع و مآخذ 183