پيشگفتار مؤلف 17

مقدّمه 19

بخش نخست: كليّات و مفاهيم 23
فصل نخست: مباني فرض بي‌گناهي و معكوس كردن بار اثبات دليل 25
مبحث نخست: ديدگاه هاي بنيادي 26
گفتار نخست: ديدگاه هاي بنيادي اروپايي (طبيعت آدمي) 27
بند نخست: صاحب نظراني كه ديدگاه مثبت نسبت به سرشت آدمي دارند 27
الف: ارسطو 27
ب: قديس توماس آكويناس 28
پ: جان لاك 29
ت: امانوئل كانت 30
ث: ژان ژاك روسو 31
بند دوم: صاحبنظراني كه ديدگاه منفي نسبت به سرشت آدمي دارند 33
الف: افلاطون 33
ب: توماس هابز 33
پ: فردريش نيچه 35
ت: ماكياول 35
ث: ژرمي بنتام 36
گفتار دوم: ديدگاه بنيادي اسلامي (فطرت آدمي) 37
بند نخست: بُعد منفي و حيواني (طبيعت آدمي) 38
بند دوم: بُعد مثبت و انساني (فطرت آدمي) 39
مبحث دوم: ديدگاه هاي فلسفي 42
گفتار نخست: ديدگاه فلسفي اروپايي 42
بند نخست: اصالت فرد (فرد محوري) 42
بند دوم: اصالت جمع (جمع محوري) 47
گفتار دوم: ديدگاه فلسفي اسلامي (اصالت الهي: خدا محوري) 49
مبحث سوم: ديدگاه‌هاي سياسي 53
گفتار نخست: ديدگاه سياسي اروپايي 53
بند نخست: نظام آرمان گرا 53
بند دوم: نظام واقع گرا 56
بند سوم: نظام‌هاي سياسي مبتني بر نظام‌هاي آرمان گرا و واقع گرا 60
الف: نظام كيفري ليبرال (آزادمنش) 60
ب: نظام كيفري مساوات طلب 62
1: آنارشيست 62
2: اتوريتريست (اقتدارگرا) 63
پ: نظام كيفري توتاليتاريست(اقتدارگراي فراگير) 64
1: فاشيست 65
2: نازيست 67
گفتار دوم: ديدگاه سياسي اسلامي (نظام الهي) 68
مبحث چهارم: ديدگاه‌هاي حقوقي 69
گفتار نخست: ديدگاه حقوقي اروپايي 69
بند نخست: مكاتب حقوقي اروپايي 69
الف: مكاتب حقوق طبيعي و فردي 69
ب: مكاتب حقوق تحقّقي و اجتماعي 70
بند دوم: سيستم دادرسي اروپايي 71
الف: سيستم دادرسي اتهامي(سيستم جريان صحيح قانوني) 71
ب: سيستم دادرسي تفتيشي(سيستم كنترل جرم) 75
گفتار دوم: ديدگاه حقوقي اسلامي 81
بند نخست: مكاتب حقوق فطري و الهي 81
بند دوم: سيستم دادرسي اسلامي 82
مبحث پنجم: ضرورت بحث 87
فصل دوم: فرض بي گناهيو تضمينات آن در دادرسي به معناي اخص 89
مبحث نخست: فرض بي گناهي 89
مبحث دوم: تضمينات فرض بي‌گناهي در دادرسي به معناي اخص 90
گفتار نخست: تضمينات محوري 91
بند نخست: اصل اطلّاع از اتهام 92
الف: اطلّاع رساني سريع باشد 92
ب: اطلّاع رساني كامل و دقيق باشد 93
پ: اطلّاع رساني قابل فهم باشد 95
ت: اطلّاع رساني مناسب و مؤثر باشد 96
ث: اطلّاع رساني قضائي باشد 96
بند دوم: اصل سكوت 97
الف: آگاهي شخص از داشتن حق سكوت 98
ب: ممنوعيّت استنباط گناهكاري از سكوت شخص 98
پ: عدم الزام شخص به نقض حق سكوت 98
بند سوم: ضرورت انصراف ذهن مقام قضائي از بزهكاري متهم 99
بند چهارم: ضرورت استدلال در نظريۀ قضائي 99
گفتار دوم: تضمينات اساسي 101
بند نخست: تضمينات كسب دليل 102
الف: ارزيابي دليل 102
ب: شيوۀ كسب دليل 103
1: حق خلوتو آزادي حريم خصوصي 103
2: حق عدم اجبار شخص به خود اتهامييا اقرار به جرم 104
3: اصل عدم رفتار توهين آميز 106
پ: تطابق با اصول حقوقي و اخلاقي 106
1: عدم تطابق اصول حقوقي و اخلاقي در امور ماهوي 107
1:1: استفاده از تاكتيك‌هاي غيرمنصفانه در كسب دلايل 107
1:2: استفاده از روش‌هاي مشكوك و غيرصحيح در كسب دلايل 107
2: عدم تطابق اصول حقوقي و اخلاقي در امور شكلي 107
2:1: دلايل كسب شده در زمان مناسب و معقول ارائه گردد 107
2:2: دلايل كسب شده در مكان مناسب و صالح ارائه گردد 107
2:3: دلايل مكتسبه و ارائه شده درخصوص موضوع اتهام باشد 108
2:4: دلايل مكتسبه توسط مقام و يا نهادهاي صالح مربوطه ارائه گردد: 108
2:5: دلايل كسب شده بايد نزد مقام رسمي و صالح ارائه گردد 108
2:6: دلايل كسب شده توسط مقام تعقيب به اطلّاع متهم برسد 108
2:7: دلايل كسب شده توسط مقام تعقيب بايد با حق اعتراض و پرسش و پاسخ توسط متهم همراه باشد 109
بند دوم: تضمينات پذيرش دليل 110
الف: جرم واقع گردد 111
ب: جرم كشف گردد 111
پ: دليل موجود باشد 111
ت: دليل محو نشده و يا از بين نرود 111
ث: دليل كشف گردد 113
ج: دليل ارائه گردد 113
چ: دليل مرتبط با موضوع دعوي باشد 113
ح: دليل مؤثر در موضوع دعوي باشد 114
خ: دليل مستقيم باشد 115
د: دليل پذيرفتني باشد 116
ذ: دليل داراي توان اثباتي باشد 116
ر: دليل پيرو معيار اثبات باشد 117
ز: عدم ارائه دليل از سوي متهم 120
بند سوم- تضمينات تقديم دليل 121

الف: آن چه بايد اثبات شود 121
1: اقامۀ دليل بر وجود موضوع جرم 121
2: اقامۀ دليل بر قابليّت موضوع جرم 121
3: اقامۀ دليل بر وقوع فعل يا ترك فعل 122
4: اقامۀ دليل بر نقض قانون (ركن قانوني) 122
5: اقامۀ دليل بر انتساب رفتار مادّي (ركن مادّي) 122
6: اقامۀ دليل بر عمدي يا غير عمدي بودن (ركن معنوي) 122
ب: آن كه بايد اثبات كند 123
1: المدّعي هو الذّي يُترك لو ترك الخصومه: 125
2: المدّعي هو الذّي قوله مخالفٌ للحجّه: 125
3: المدّعي هو الذّي قوله مخالف للظاهر: 125
4: المدّعي هو الذي قوله مخالف الأصل: 125
5: مرجع شناخت مدّعي، عرف است: 126
فصل سوم: مفهوم، ماهيّت و اهداف معكوس كردن بار اثبات دليل 127
مبحث نخست: مفهوم و ماهيّت معكوس كردن بار اثبات دليل 127
گفتار نخست: مفهوم معكوس كردن بار اثبات دليل 127
گفتار دوم: ماهيّت معكوس كردن بار اثبات دليل 128
مبحث دوم: نقد و بررسي معكوس كردن بار اثبات دليل 138
مبحث سوم: سابقۀ تاريخي معكوس كردن بار اثبات دليل 141
مبحث چهارم: اهداف معكوس كردن بار اثبات دليل 148
گفتار نخست: اهداف پيشگيرانه 148
گفتار دوم: اهداف سركوبگرانه 149

بخش دوم: وضعيت معكوس كردن بار اثبات دليل و انعكاس آن در اسناد بين‌المللي، فقه اسلامي و حقوق داخلي 151
فصل نخست: دلايل، موارد، شرايط اجرا و شيوه‌هاي معكوس كردن بار اثبات دليل 153
مبحث نخست: دلايل معكوس كردن بار اثبات دليل 153
گفتار نخست: ضرورت حفظ حقوق جامعه 153
گفتار دوم: ضرورت تسهيل در پيچيدگي و مشكلات اثباتي جرائم 154
گفتار سوم: ضرورت توجّه به اوضاع و احوال 154
گفتار چهارم: ضرورت توازن بين اصحاب دعوي (تساوي سلاح ها) 155
مبحث دوم: موارد معكوس شدن بار اثبات دليل 156
گفتار نخست: متهمين خاص 156
بند نخست: متهمان به عادت يا اعتيادي 161
بند دوم: متهمان حرفه اي 162
بند سوم: متهمان يقه سپيد 163
گفتار دوم: شاكيان خاص 165
بند نخست: محجورين 165
بند دوم: غايبين 166
بند سوم: متوفيّان 167
گفتار سوم: جرائم خاص 167
بند نخست: جرائم مهّم 167
بند دوم: جرائم پيچيده 168
بند سوم: جرائم تخصّصي 168
بند چهارم: جرائم مادّي صرف 168
بند پنجم: جرائم خلافي 169
بند ششم: جرائم با مسئوليّت مطلق 169
بند هفتم: جرائم مشهود 169
مبحث سوم: شرايط اجراي معكوس كردن بار اثبات دليل 170
گفتار نخست: تبعيّت از اصل قانوني 170
گفتار دوم: تبعيّت از تفسير محدود 170
گفتار سوم: تبعيّت از بازخورد عادلانه و منصفانه 170
گفتار چهارم: تبعيّت از قرائن 171
مبحث چهارم: مغايرت معكوس كردن بار اثبات دليل با برخي آثار فرض بيگناهي 171
گفتار نخست: مغايرت معكوس كردن بار اثبات دليل با تكليف مقام تعقيب به ارائۀ دليل 171
گفتار دوم: مغايرت معكوس كردن بار اثبات دليل با حق سكوت متهم 172
مبحث پنجم: شيوه‌هاي معكوس كردن بار اثبات دليل 173
گفتار نخست: شيوۀ ماهوي(تقنيني) 173
بند نخست: فروض قانوني 176
بند دوم: شرايط مساعد به حال متهم 178
الف: الزام متهم به اثبات 179
1: اصل توازن عقلي و آزادي اراده 180
2: جلوگيري از تضييع حقوق و حل و فصل دعاوي 181
3: برتري متهم براي اثبات شرايط مساعد 181
ب: الزام مقام تعقيب به اثبات 181
1: حاكميّت فرض بي گناهي 183
2: تمايز امور مدني و كيفري 184
3: تمايز جايگاه مقام تعقيب در امور كيفري از مدعي در امور مدني 184
پ: تفصيل بين شرايط 185
بند سوم: شرايط اضطراري (تعليق پذيري بار اثبات) 187
الف: آيا حالت اضطراري وجود دارد؟ 189
ب: ضرورت و تناسب 190
پ: استانداردهايي كه تعليق حقوق دادرسي عادلانه را مجاز مي‌دانند 191
1: ميثاق حقوق مدني و سياسي 191
2: كنوانسيون اروپايي حقوق بشر 194
3: كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر 195
ت: استانداردهايي كه تعليق حقوق دادرسي عادلانه را مجاز نمي‌دانند 197
1: معاهدات حقوق بشر 197
2: استاندارهاي غيرقراردادي (غيرمعاهده اي) 198
3: حقوق بشردوستانه 198
گفتار دوم: شيوه شكلي(قضائي) 202
فصل دوم: معكوس كردن بار اثبات دليل در اسناد بين‌المللي و فقه اسلامي و حقوق داخلي 204
مبحث نخست: معكوس كردن بار اثبات دليل در اسناد بين‌المللي جهاني و منطقهاي 204
گفتار نخست: معكوس كردن بار اثبات دليل در اسناد بين‌المللي جهاني 204
بند نخست: اساسنامۀ ديوان نظامي بين‌المللي نورنبرگ مصوّب 1945 204
بند دوم: كنوانسيون سازمان ملل متحّد براي مبارزه با قاچاق مواد مخدر و داروهاي روانگردان مصوّب سال 1988 (كنوانسيون وين) 205
بند سوم: قطعنامۀ سازمان پليس جنايي مصوّب سال 1997 (اينترپل) 206
بند چهارم: كنگرۀ انجمن بين‌المللي حقوق كيفري مصوّب سال 1999 207
بند پنجم: كنوانسيون سازمان ملل متحّد عليه جنايات سازمان يافتۀ فراملّي مصوّب سال 2000 (كنوانسيون پالرمو) 208
بند ششم: كنوانسيون سازمان ملل متحّد براي مبارزه با فساد مالي مصوّب سال2003 (كنوانسيون مريدا) 208
گفتار دوم: معكوس كردن بار اثبات دليل در اسناد منطقه اي 209
بند نخست: كنوانسيون در مورد تطهير، تفتيش، توصيف و مصادرۀ عوائد جرم مصوّب سال 1990 ميلادي (كنوانسيون استراسبورگ) 209
بند دوم: اعلاميّۀ كينگسون در مورد پول شويي 1992 210
مبحث دوم: معكوس كردن بار اثبات دليل در فقه اسلامي 210
گفتار نخست: فروض شرعي 212
بند نخست: لوث 212
بند دوم: تلف مال نزد امين 213
بند سوم: ادّعاي مستودع به رد عين 214
بند چهارم: سوگندي كه توسط غيرمنكر ياد مي‌شود 215
الف: سوگند تكميلي 215
ب: سوگند استظهاري 215
بند پنجم: ارائۀ بيّنه از سوي مدّعي پس از سوگند مدّعي عليه 217
بند ششم: سوگند رد شده از سوي مدّعي عليه 218
بند هفتم: دعواي بلوغ 218
بند هشتم: دعواي حيض زن 218
بند نهم: دعواي معاف شدن از جزيه 219
بند دهم: ضمان پزشك و دامپزشك در معالجه 219
بند يازدهم: خارج كردن كسي در شب از منزلش 220
گفتار دوم: شرايط مساعد به حال متهم 221
بند نخست: اباحۀ قتل در فراش 222
بند دوم: دفاع مشروع 223
بند سوم: اباحۀ قتل مهدورالدّم يا جايزالقصاص 224
بند چهارم: صغر سن و جنون 224
مبحث سوم: معكوس كردن بار اثبات دليل درحقوق داخلي 226
گفتار نخست: فروض قانوني 226
بند نخست: موارد مربوط به ركن مادّي 226
الف: رانندگي بدون گواهينامه و يا بيمه نامه 226
ب: سهل انگاري در انجام وظيفه 227
پ: افتراء 228
ت: لوث در قتل عمد 230
ث: مسئوليّت ناشي از دعوت موضوع مادّۀ 513 قانون مجازات اسلامي 230
ج: كالاي قاچاق 231
بند دوم: موارد مربوط به ركن معنوي 231
الف: بريدن و ريشه كن كردن چوب 232
ب: جرائم مواد مخدر 232
1: كشت خشخاش و كوكا 232
2: ضبط وسيلۀ حمل و نقل 233
3: مصادرۀ اموال قاچاقچيان مواد مخدر 234
پ: پول شويي 236
ت: صدور چك پرداخت نشدني 236
ث: عضويّت در حزب 237
ج: علم متهم به مأمور دولت بودن مخاطب 238
چ: ضمان پزشك 239
ح: قتل نوعاً كشنده بدون قصد كشتن 240
گفتار دوم: شرايط مساعد به حال متهم 241
بند نخست: علل سقوط مجازات 241
الف: عفو 241
ب: نسخ قانون 241
پ: گذشت شاكي 242
ت: مرور زمان 242
ث: توبه 243
ج: اِعمال قاعدۀ درأ 243
چ: اعتبار امر مختومه 243
بند دوم: علل مانع مسئوليت كيفري 244
الف: صغر سن 244
ب: جنون و اختلال رواني 245
پ: اكراه، اضطرار 247
ت: خواب و بيهوشي 248
ث: مسلوب الاختيار بودن 248
ج: جهل به حكم و موضوع 250
چ: دفاع مشروع 250
ح: حكم قانون، اجراي قانون اهم، امر آمر قانوني 251
خ: اقدامات والدين، اولياي قانوني و سرپرستان 253
د: حوادث ناشي از عمليات ورزشي 254
ذ: عمليات جراحي يا طبّي 254
ر: رضايت بزه ديده 256
بند سوم: اسباب معافيّت و تخفيف مجازات 257
الف: معاذير قانوني معاف كننده 257
ب: مصونيّت 259
پ: معاذير قانوني تخفيف دهنده 259
ت: كيفيّات مخفّفه 260
ث: قرار منع تعقيب 260
ج: تجديدنظرخواهي 261
چ: اعادۀ دادرسي 261

نتيجه گيري 263
پيشنهادها 266

منابع و مآخذ 268
نخست: منابع فارسي 268
الف: كتب 268
ب: مقالات 272
پ: پايان نامه ها 274
ت: تقريرات 274
ث: قوانين و مقرّرات 274
دوم: منابع عربي 275
سوم: منابع انگليسي 276
چهارم: منابع فرانسوي 281