1- مفهوم و مباني اسرار تجاري
2- حمايت از اسرار تجاري از طريق قراردادهاي عدم افشا
3- حمايت از اسرار تجاري از طريق قراردادهاي عدم رقابت
4- حمايت از اسرار تجاري از طريق مقررات ناظر به رقابت غير منصفانه
5- حمايت از اسرار تجاري از طريق مقررات ناظر به ضمان قهري
ارزش اقتصادی اطلاعات به اندازهای است که باید بگوییم: "اطلاعات، ثروت است". مخصوصا اطلاعاتی که جنبه خلاقانه به خود میگیرند به همین جهت میتواند مورد توجه و حمله اشخاص قرار گیرد وحقوق باید از آنها حمایت به عمل آورد. این امر گاهی با انتشار یا ثبت قانونی دستاورد فکری، تحت حمایت قانون قرار میگیرد وگاه، اطلاعات ماهیت رازگونه مییابند که حقوق اسرارتجاری نمایان میشود، اسرار تجاری كه در حیطه مالکیتهای فکری قرار میگیرند علاوه بر رازهای تجاری ناشی از خلاقیت فکری، هر نوع اطلاعات ارزشمند دیگری که واجد ارزش رقابتی باشد را نیز در بر میگیرد و لذا علیرغم پیوند نزدیکی که بین نظام حق اختراع و نظام اسرار تجاری به عنوان دو مقوله حمایتی از اطلاعات خلاقانه وجود دارد ارتباط نزدیکی نیز بین اسرار تجاری و حقوق رقابت و رقابت غیر منصفانه وجود دارد. اسرار تجاری از جمله در ماده 39 موافقت نامه تریپس تعریف گردیده که علیرغم اینکه عناصر اصلی و کلیدی اسرار تجاری را در بر گیرد لیکن تعریف جامع و مانعی نیست. این ماده، اسرار تجاری(البته در این موافقت نامه با عنوان اطلاعات افشا نشده آمده است) را به مفهوم اطلاعاتی میداند که: الف) به طور کلی یا در ترکیب بندی دقیق و مجموعه اجزای تشکیل دهنده سری هستند و عموما ناشناخته بوده برای اشخاصی که معمولا با اطلاعاتی از این دست سروکار دارند به سادگی و راحتی قابل دسترسی نمیباشد. ب) به دلیل راز بودن ارزش تجاری دارند. ج) اقدامات متعارف با توجه به اوضاع و احوال برای حفظ محرمانگی آن از جانب شخصی که اطلاعات را قانونا در اختیار دارد صورت میگیرد.
پس از بررسی عناصر موثر در تعریف و بیان مبانی حمایت از اسرار تجاری باید ارتباط نظام اسرار تجاری با نظام حق اختراع و حقوق رقابت غیر منصفانه و حقوق رقابت روشن شود. لازم به ذکر است که حقوق در جهت تضمین وتثبیت بیشتر حقوق دارنده، در کنار قواعد عام مسئولیت میبایست به طور مشخص قواعد واصول ومقرراتی داشته باشد که دارنده در جهت اثبات تضییع وتعرض احتمالی به حقوق خود از جانب دیگران با تنگناها و محدودیتهای قواعد عام کمتر روبرو گردد. در راستای تبیین قواعد حمایتی اسرار تجاری باید گفت حقوق عمدتاً دو دسته قواعد در این زمینه دارد. از یک طرف حمایتهای کیفری از رازهای تجاری و دیگری حمایت حقوقی غیر کیفری از این امر که قواعد دسته اول در حیطه حقوق جزا بوده که فقط اشاراتی کلی به ان میشود ولیکن موضوع این کتاب قواعد دسته دوم میباشد و منظور از حمایت حقوقی در موضوع، اعم از حمایت مدنی و تجاری است. در تبیین قواعد دسته دوم با دو دسته قواعد ناظر به حمایتهای قراردادی و غیر قراردادی از دارندگان اسرار تجاری مواجه میشویم که در این نوشتار ما صرفا به مسائل و قواعد ماهوی آن میپردازیم.. قواعد حمایتی قراردادی ناظر به زمانی است که دارنده با فرد مطلع از اسرار تجاری از قبل قراردادی منعقد میسازد تا از عدم افشای سر تجاری خود اطمینان بیشتری داشته باشد به همین جهت ما آنها را حمایتهای پیشینی نام نهاده ایم قراردادهای عدم افشا و عدم رقابت در این دسته قرار دارند. این قراردادها که به موجب آن طرف قرارداد در برابر دارنده، محدودیتهایی را میپذیرد نقش بسیار موثر و بسزایی در حمایت از حقوق دارنده اسرار تجاری ایفا میکند که در خصوص اعتبار قرارداد تردیدات جدی صورت گرفته که مهم ترین این تردیدها میتوان به نقش ضد رقابتی این قراردادها اشاره کرد. بنابراین مسأله اعتبار این قرارداد و وضعیت حقوقی آن در حقوق ایران میبایست روشن گردد. به همین ترتیب در رابطه با اعتبار و قلمروی قرارداد رازداری(عدم افشا) (confidentiality agreements) که مهمترین کارکرد آن حفظ محرمانگی اطلاعات ارزشمند و جلوگیری از سوء استفاده دریافت کننده آنهاست نیز تردیداتی وجود دارد که از مهم ترین این تردیدات و خلاها، محدودیتهای قرارداد عدم افشا با الزامات به افشا و محدودیتهای ناظر به اصل قرارداد و اجرای این قرارداد میباشد که لازم است به ابعاد و زوایای مختلف موضوع پرداخته شود.
حمایت غیر قراردادی در جایی است که میان دارنده و ناقض سر تجاری قراردادی از پیش وجود ندارد که در اینجا با حمایتهای پسینی مواجه خواهیم بود که در این قسمت از مقررات ناظر به رقابت غیر منصفانه و ضمان قهری باید سخن گفت و اساسا با وجود مقررات ناظر به ضمان قهری، رقابت غیر منصفانه چه جایگاهی دارد؟ و آیا در جبران خسارت ناشی از نقض اسرار تجاری، قواعد و مقررات خاصی سوای از قواعد عام مسئولیت مدنی ضرورت دارد؟ اینها از جمله مسائل و ابهاماتی است که پرداختن به آنها در تعیین چارچوب قواعد حمایتی از دارنده اسرار تجاری موثر و لازم بوده و نیازمند تحقیق و پژوهش در این خصوص میباشد. در این راستا با بررسیهای صورت گرفته از سوی معلوم گردید که نظام حقوقی آمریکا عمدتا با داشتن قوانین متعدد و آرای قضایی و دکترین حقوقی فراوان از نظر تقنینی و قضایی در این زمینه سرآمد بوده فلذا این نظام حقوقی، مبنای تطبیق قرار گرفته است. به علاوه بخشنامه اتحادیه اروپا مصوب 2016، موسوم به «حمایت از دانش و اطلاعات مربوط به کسب و کار(اسرار تجاری)در برابر تحصیل، استفاده و افشای غیر قانونی آنها» حاوی مقررات مفصل در این زمینه بوده که به آن نیز پرداخته میشود. کشور مذکور دارای قوانینی است که به طور مشخص و اختصاصی به مقوله حمایت از اسرار تجاری در بعد حقوقی و کیفری پرداخته اند که از جمله میتوان به قانون جاسوسی اقتصادی و قانون یکنواخت اسرار تجاری و قانون دفاع از اسرار تجاری(عمدتا در بعد حقوقی) اشاره کرد. قانون اخیر در سال 2016 به عنوان یک قانون فدرال مورد تصویب قرار گرفته که به عنوان آخرین اراده قانونگذار ایالات متحده آمریکا در کنار قوانین دیگر حفاظت از اسرار تجاری، نقش موثری ایفا کرده و حاوی نوآوریهای قابل توجهی میباشد. این قانون به دادگاههای فدرال حق استماع دادخواستهای موضوع قانون مذکور را داده که برخورد منسجم تری از دادگاههای ایالتی دارند به علاوه به موجب این قانون هیچ کس از نظر کیفری و مدنی با رعایت دو شرط به جهت افشای اسرار تجاری مسئول نیست. اول اینکه اطلاعات به طور مستقیم یا غیر مستقیم صرفا در اختیار مسئولین فدرال، ایالتی و یا محلی یا وکیل قرار گرفته باشد و دوم اینکه صرفا به منظور گزارش دهی و یا بررسی نقض احتمالی قانون باشد مسئله اخیر از چنان اهمیتی برخوردار است که دادستان کل به موجب این قانون موظف شده است گزارشات دو سالانهای را تهیه کند و در ان نشان دهد که اسرار تجاری در خارج از آمریکا تا چه اندازه مورد افشا قرار دارد و دولتهای خارجی تا چه اندازه از آن حمایت میکنند. افزون بر آن، امکان صدور قرار توقیف یک جانبه(یک طرفه) را تحت شرایطی استثنایی پیش بینی کرده است که در قوانین قبلی سابقه نداشته است لذا این قانون، فصل جدیدی در حقوق اسرار تجاری این کشور رقم زده است. به هر ترتیب از آنجایی که اسرار تجاری نسبت به دیگر مصادیق مالکیتهای صنعتی به جهت ماهیت ویژه آن کمتر شناخته شده است و بر این اساس ابهامات و خلاهای موجود در این حوزه بیشتر نمودار گردیده و به تبع آن حمایت حقوقی از دارنده چنین اسراری در حقوق ایران کاملاً روشن نیست و علیرغم انجام پژوهشهایی در این زمینه، تحرک و پویایی این حوزه در کشورهای پیشرو، قواعد و مقررات جدیدی را ایجاد کرده است که آشنایی و بهره برداری از آنها میتواند در غنا بخشیدن به نظام اسرار تجاری ایران موثر باشد. با عنایت به اینکه رشد اقتصاد داخلی و ملی و ایجاد فضای مناسب برای تعاملات رقابتی سالم، مستلزم مشروعیت بخشی و حمایت از اسرار تجاری است و به علاوه جلب سرمایه گذاری خارجی و تسهیل انتقال فناوری و ایفای نقش فعال در عرصه تجارت بین الملل نیازمند پرکردن خلاهای حقوقی و همگرایی بین المللی از جمله در زمینه اسرار تجاری است و حقوق ایران فاقد مقررات و سابقه قابل توجهی در این زمینه است وحتی درمعدود مواد 64 و65 و75 قانون تجارت الکترونیکی به عنوان یک قانون خاص، فقط به جرم انگاری برخی از مصادیق نقض اسرار تجاری آن هم صرفا در محیط الکترونیکی پرداخته و جای قواعد حمایتی حقوقی(اعم از مدنی وتجاری) در اینجا خالی است. از سوی دیگر، لحاظ نمودن استقلال حقوق اسرار تجاری و ضرورت لحاظ کردن این واقعیت در تمام مطالعات و پژوهشهای حقوقی، مقتضی معرفی اصول و قواعد خاص آن و دقت در تفکیک شباهتها وتفاوتهای این رشته با سایر شاخههای علم حقوق است. در راستای این امر باید از تجارب دیگرکشورها واسناد بین المللی در این زمینه استفاده کرد که در این میان، حقوق آمریکا به جهت برخوردار بودن از نظامی جامع در زمینه رازهای تجاری که منبع و مأخذ دیگر کشورها بوده میتواند به تحلیل بنیانهای مسأله کمک کرده و استفاده و بهره گیری از آن به پر کردن خلاههای قانونی و حقوقی و غنا بخشیدن به مقررات نظام حقوقی ایران در این زمینه کمک شایانی مینماید..
کتاب حاضردر 3 بخش نگارش یافته است. در بخش اول در دو فصل به ترتیب، مفاهیم مرتبط با اسرار تجاری ومبانی تاریخی، اخلاقی و اقتصادی موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، حمایت قراردادی از اسرار تجاری به عنوان حمایت پیشینی در دوفصل بررسی شده به این ترتیب که در فصل اول به قرارداد عدم افشا پرداخته شده که در آن به مفهوم، شرایط، مزایا، ماهیت و محدودیتهای این قرارداد در سه حوزه محدودیتهای ناظر به اصل قرارداد، محدودیتهای ناظر به گیرنده اطلاعات و محدودیتهای احتمالی اجرای قرارداد عدم افشا به طور جداگانه پرداخته وفصل دوم از این بخش به قرارداد عدم رقابت اختصاص یافته که در آن از مفهوم، شرایط و موارد کاربرد این قرارداد صحبت به میان آمده است. بخش سوم به حمایت غیر قراردادی از اسرار تجاری به عنوان حمایت پسینی اختصاص یافته است. فصل اول این بخش به مقوله حمایت از اسرار تجاری از طریق مقررات ناظر به رقابت غیر منصفانه پرداخته که در آن پس از ذکر ضرورت به مبنا و مصادیق آن پرداخته ایم ودر فصل دوم حمایت از اسرار تجاری از طریق مقررات ناظر به ضمان قهری مورد بررسی قرار گرفته که در مبحثهای جداگانه به ترتیب ارکان تحقق ضمان قهری در سه عنصر ضرر، تقصیر و رابطه سببیت و مبنای مسئولیت ناقض اسرار تجاری و ضمانت اجراهای نقض در دو قالب قرارها و احکام جبران خسارت مورد بحث قرار گرفته است.