مؤسسۀ وحدت حقوق خصوصی (با هدف یکسان سازی قواعد حقوقی) اصولی( اصولی پیشنهادی) را تحت عنوان« اصول قراردادهای بازرگانی بین‌المللی» تبیین کرده است. اصول مزبور، در بخش‌ها‌و مراحل مختلف قراردادی، واجد ضوابطی است. از جملۀ این مراحل، انعقاد و اعتبار قرارداد، اجرای تعهدات و انحلال آن است. این اصول، چکیده‌ای از جدیدترین نظریات و آمیزه‌ای از قواعد حقوقی کشورهای مختلف است. تحلیل ابعاد حقوقی آن‌ها، از حیث نظری و عملی مفید به نظر می‌رسد.

قانون مدنی ایران- علی‌رغم برخورداری از دستاوردهای فقه امامیه- فاقد ضوابط لازمه در خصوص اصول حاکم بر اجرای تعهدات است. اصول مذکور، به نحو مجمل و پراکنده تبیین شده‌اند. این در حالی است که اصول مؤسسه متضمن قواعدی نوین و مفید است که در داوری‌ها و دادگاه‌های بین‌المللی مورد استناد قرار می‌گیرد و می‌تواند مورد استفاده مقنن و جامعه حقوقی قرار بگیرد. بر این اساس، ارائه پژوهشی جامع- به منظور معرفی و تحلیل عیوب اراده، اصول حاکم بر اجرای قرارداد و... . در حقوق ایران و تطبیق آن با تازه‌ترین نظریات و دیدگاه‌های اصول موسسه امری ضروری است. در این نوشتار، به اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی یا اصول یونیدروا اختصاراً «اصول موسسه» گفته می‌شود.

اجرای قرارداد در زندگی اجتماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ایفاء تعهد، امری مقدس است. عهدشکنی تنها مورد نکوهش اخلاق، قانون و شرع قرار نمی‌گیرد بلکه عامۀ مردم و عرف آن را نمی‌پذیرند. انعقاد قرارداد به خودی خود تغییر چندانی در وضعیت حقوقی اشخاص ایجاد نمی‌کند بلکه اجرای آن موجب افزایش یا کاهش دارایی‌های مردم در جامعه می‌شود. اجرای تعهدات قراردادی را می‌توان جزء پیچیده‌ترین و فنی‌ترین مسائل حقوقی دانست.

انگیزۀ متعاقدین از انعقاد عقد، صرفاً خلق پدیده‌ای اعتباری همچون عقد نیست. مراد آن‌ها دستیابی به چیزی ماورای عالم اندیشه است. آن‌ها به دنبال تحصیل امری هستند که پیش از آن مهندسیش را در مرحلۀ انعقاد قرارداد پی‌ریزی کرده‌اند. پیشرفت صنعت و رشد تکنولوژی، موجب دگرگونی روابط حقوقی شده است. مسائل حقوقی، دیگر آن مسائل زمان گذشته نیستند بلکه از پیچیدگی خاصی برخوردارند. مشکلاتی که در خاطر طرفین قرارداد خطور کرده و قانون نسبت به آن‌ها قواعدی را تبیین نکرده است. استعانت از اصول حقوقی به تنهایی کفایت نمی‌کند؛ جامعۀ حقوقی می‌بایست به دنبال ارائه راهکارهایی باشد.

مسئله پیشینۀ پژوهش(در مبحث اجرای تعهدات) از دو جهت قابل طرح است:

الف- برخی از آثار علمی صرفاً مسئله اجرای تعهدات قراردادی را مورد بررسی قرار داده‌اند: در حقوق داخلی کتب و مقالات حقوقی متعددی در این خصوص به رشته تحریر درآمده است. در نوشته‌های مزبور- در پرتو مباحث اجرای تعهد- اصول اجرای تعهدات قراردادی تبیین شده است. از جملۀ این آثار، می‌توان به کتاب آثار قرارداد‌ها و تعهدات مرحوم دکتر مهدی شهیدی و کتاب قواعد عمومی قراردادها دکتر حسین صفایی اشاره کرد.[1]

ب- در برخی از آثار علمی، مسائل مربوط به اجرای تعهدات قراردادی در حقوق ایران و اصول مؤسسه مورد تبیین و تطبیق قرارگرفته است: مقالۀ تطبیق شیوۀ پرداخت ثمن در حقوق ایران و اصول مؤسسه، مقالۀ مطالعۀ تطبیقی اجرای پیش از موعد در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی( از قبیل اصول مؤسسه) و مقالۀ تطبیق هاردشیپ در حقوق ایران و اصول مؤسسه.[2] در حقوق خارجی تألیفات فراوانی پیرامون اصول مؤسسه نگارش شده است امّا اثری که مواد اصول موسسه را با حقوق کشورهای اسلامی (من جمله حقوق ایران) تطبیق نماید؛ نگارش نشده است. اکثر نوشته‌های مزبور، به معرفی اصول موسسه و کاربردهای آن پرداخته است. با وجود این،آثار اصول موسسه در باب اجرای قرارداد را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

اول: آثاری که تمامی مباحث اصول موسسه (من جمله مبحث اجرای قرارداد) را بررسی کرده‌اند:

1-International Institute for the Unification of Private Law.(2010). Unidroit Principles of International Commercial Contracts. Rome: Unidroit.

2-Heidemann,M.(2007).Methodology of Uniform Contract Law-The UNIDROIT Principles in International Legal Doctrine and Practice,Springer.

دوم: آثاری که صرفاً مبحث اجرای تعهدات قراردادی را مورد تحلیل قرار داده‌اند:

1-Liu ,C.(2005).The Concept of Fundamental Breach: Perspectives from the CISG, UNIDROIT Principles and PECL and case law, , Are available at: www. http: //www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/liu8.html.

2- Schwenzer, I.(1999). Specific Performance and Damages According to the 1994 UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts, European Journal Of Law Reform , Vol1,No3.

شایان ذکر است که در حقوق خارجی برخی از مؤلفان[3] -با ارائه آثار فراوان- اقدام به گسترش مبانی و اندیشه‌های اصول موسسه کرده ‌اند. همچنین سایتی اینترنتی،[4] پرونده‌های استناد شده به مواد اصول موسسه را ذکر کرده است.

در این نوشتار حتّی‌امکان از تحلیل مطالب کلاسیک خودداری شده و مسائل نوین در اصول مؤسسه و حقوق ایران مورد بررسی قرارگرفته است. از جمله نوآورهای آن، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

الف- امکان تعارض اصول حاکم بر اجرای تعهدات با یکدیگر، به طور مثال آیا اصل حسن نیت در اجرای تعهدات قراردادی می‌تواند اصل آزادی قراردادی در اجرای تعهدات قراردادی و اصل الزام‌آور بودن را محدود کند؟

ب- بررسی تعلیق در اجرای تعهدات در فرض پیدایش فورس ماژور در اصول مؤسسه در حقوق ایران.

ج-تحلیل «نظریۀ نقض قابل پیش‌بینی» در حقوق ایران.

د- تبیین جایگاه و مبانی «نظریۀ تعهد به کاهش خسارت» در اصول موسسه و تطبیق آن با قواعد موجود در فقه امامیه و حقوق ایران.

این نوشتار مشتمل بر یک مقدمه، شش فصل و یک نتیجه‌گیری است. هر فصلی، متناسب با مطالب آن، به چند مبحث و هر مبحثی به چند گفتار و هر گفتاری به چند بند تقسیم شده است. عناوین و محتویات فصول شش‌گانه عبارت‌اند از:

فصل اول- این فصل را به «کلیات» اختصاص دادیم و آن‌ها به معرفی مؤسسۀ وحدت حقوق خصوصی و اصول یونیدروا می‌پردازیم.

فصل دوم- این فصل را به تحلیل عیوب اراده اختصاص دادیم. در این فصل، عیوب اراده در اصول یونیدروا مورد مطالعه قرارگرفته و با حقوق ایران و فقه اسلامی تطبیق داده شده است.

فصل سوم - فصل سوم به شناسایی تعهدات اختصاص داده شده است. این فصل، مشتمل بر دو مبحث است: در مبحث اول، مفاهیم و اصطلاحات تبیین شده است و در مبحث دوم، اقسام اجرای تعهدات و اقدامات اجرایی مورد بررسی قرارگرفته است. یکی از اهداف عمدۀ این فصل، معرفی مفاهیم و اصطلاحاتی است که در کل نوشتار مورد بررسی قرار می‌گیرد. از آنجا که ضمانت اجرای نقض تعهدات متفاوت می‌باشد؛ شناسایی اقسام تعهدات به منظور اعمال ضمانت اجرای مناسب و تحلیل تطبیقی ضروری است.

فصل چهارم- مطالعۀ تطبیقی اصول حاکم بر اجرای تعهدات و اصول مؤسسه مستلزم تبیین جایگاه اصول مذکور است. این فصل را به مباحث مذکور اختصاص دادیم و در پرتو مباحث موجود، مفهوم، مبانی،آثار و دامنۀ اصول مذکور در حقوق ایران و اصول مؤسسه را بررسی می‌نماییم. در نهایت ضمن مطالعۀ تطبیقی به تبیین وجوه افتراق، وجوه اشتراک، ارزیابی و تحلیل اصول مؤسسه و حقوق ایران می‌پردازیم.

فصل پنجم- فصل پنجم این نوشتار، به مسئله آثار اصول حاکم بر اجرای تعهدات قراردادی می‌پردازد. این فصل را می‌توان به مثابۀ «حیات اصول حاکم بر اجرای قرارداد» تلقی کرد. از جملۀ مسائل مهم این فصل، تحلیل سرنوشت اصول مذکور در صورت پیدایش رخدادهای غیر قابل پیش‌بینی است.

فصل ششم- در فصل ششم نقض قرارداد و ضمانت اجرای آن تحلیل شده است. عدم اجرای قرارداد می‌تواند ناشی از ارادۀ متعهد باشد: به گونه‌ای که وی بدون دخالت عوامل و موانع، از اجرای تعهدات خودداری کرده باشد. نظر به این که این حالت کاملاً مغایر و متفاوت از وضعیت پیشین است. در فصلی جداگانه مورد بررسی قرارگرفته است. در این فصل، خودداری متعهد از اجرای تعهدات قراردادی تبیین شده است.