مقدمه ...................................................................................................................................11
فهرست علائم و اختصارات .......................................................................................................14
بخش اول: مفاهيم، ماهيت و منابع مسئوليت مدني ناشي از فعاليتهاي دارويي .........15
فصل نخست: مفاهيم 17
گفتار اول: مسئوليت مدني 17
مبحث اول: مسئوليت مدني قراردادي 18
مبحث دوم: مسئوليت مدني قهري 18
مبحث سوم: مسئوليت ناشي از توليد 19
گفتار دوم: فرآورده‌هاي دارويي 20
مبحث اول: فرآورده‌هاي دارويي نهايي 22
مبحث دوم: فرآورده‌هاي دارويي حيواني و گياهي 23
مبحث سوم : خون و فرآورده‌هاي حاصل از آن 24
گفتار سوم: فعاليتهاي دارويي 25
مبحث اول: فرآورده¬هايي دارويي 25
مبحث دوم : عرضه فرآورده‌هاي دارويي 26
بند اول: عرضه‌كننده 27
بند دوم: مسئوليت ناشي از عرضه 27
مبحث سوم: تجويز فرآورده‌هاي دارويي 28
فصل دوم: ماهيت 29
گفتار اول: مسئوليت مدني قراردادي 29
مبحث اول: شرايط 30
بند اول: نقض تعهد قانوني يا قراردادي 30
بند دوم: عدم لزوم اثبات تقصير در مسئوليت قراردادي 31
مبحث دوم: تعارض اصل نسبيت با مسئوليت قراردادي توليدكننده 34
بند اول: اصل نسبيت در حقوق انگليس و آلمان 35
بند دوم: تحول و تعديل اين اصل و نظريات مطروحه در اين رابطه 39
الف) نظريه وظيفه مراقبت 41
1. اعمال اين نظريه در ارائه خدمات 42
2. اثر اعمال وظيفه مراقبت 43
3. ضابطه تشخيص وظيفه مراقبت 44
4. دارندگان وظيفه مراقبت 45
5. زمان اعمال اين نظريه 46
ب) نظريه تضمين ايمني مبيع 46
1. جايگاه اين نظريه در حقوق ايران 48
2. انواع تضمين ايمني مبيع 49
3. مسئولين تضمين ايمني مبيع 52
4. نقد اين نظريه و ارائه تعبيري جديد از آن 53
بند سوم: اصل نسبيت و اعمال نظريات مطروحه در تعديل آن درحقوق ايران 55
مبحث سوم: اماره علم و سوءنيت فروشنده حرفه‌اي و مسئوليت داروفروش در زمينه عرضه فرآورده‌هاي دارويي 56
بنداول: مسئوليت داروفروش استثناء بر اماره علم و سوءنيت فروشنده حرفه‌اي 59
الف) مسئوليت داروفروشِ غيرداروساز 60
ب) مسئوليت داروفروش ِداروساز 61
بند دوم: مصاديق تقصير و تخلف داروفروش 62
الف) تحويل دارو بدون نسخه يا دخل و تصرف در نسخه پزشك 63
ب) تحويل داروي مشابه 63
ج) دخل و تصرف در تاريخ مصرف فرآورده‌هاي دارويي 64
مبحث چهارم: شرط عدم مسئوليت 65
بند اول : اعتبار و نفوذ اين شرط درخصوص فرآورده‌هاي دارويي 67
بند دوم: اثر درج شرط عدم مسئوليت 69
گفتار دوم: مسئوليت مدني غيرقراردادي (قهري) 71
مبحث اول: مباني مسئوليت مدني غيرقراردادي 72
بند اول: اتلاف و تسبيب و اعمال اين دو درخصوص فرآورده‌هاي دارويي 73
بند دوم: مسئوليت مبتني ‌بر تقصير 75
الف) مفهوم خطا يا تقصير 76
ب) نقش تقصير در جبران خسارت ناشي از فرآورده‌هاي دارويي 77
ج) مصاديق تقصير 77
1. نقش عمد و اراده در انواع تقصير 78
2. ترك فعل 79
د) جايگاه كنوني تقصير در جبران خسارت ناشي از كالا 81
بند سوم: مسئوليت محض 83
الف) تفكيك مسئوليت محض از مسئوليت مطلق 86
ب) ترديد در اعمال اين مبنا درخصوص فرآورده‌هاي دارويي 86
ج) مسئوليت محض در حقوق ايران، انگليس و آلمان 87
مبحث دوم: نقش قاعده‌ لاضرر در استناد به مسئوليت قهري 89
بند اول: مفاد حقوقي قاعده لاضرر و نظريات هفت‌گانه مطروحه در اين رابطه 91
بند دوم: اعمال قاعده لاضرر در جبران خسارت ناشي از كالا 95
فصل سوم: منابع 98
گفتار اول: منابع مسئوليت مدني در حقوق ايران 98
گفتار دوم: منابع مسئوليت مدني در حقوق آلمان 101
گفتار سوم: منابع مسئوليت مدني درحقوق انگلستان 106

بخش دوم: اركان مسئوليت مدني ناشي از فعاليتهاي دارويي ...................................109
فصل نخست: فعل زيانبار و نقش عيب در تحقق مسئوليت 111
گفتار اول : اثبات عيب دليل بر تحقق فعل زيانبار 111
گفتار دوم: مفهوم عيب 112
مبحث اول: مفهوم عيب در فرآورده‌هاي دارويي 113
مبحث دوم: تفاوت عيب در مفهوم جديد با عيب در حقوق ايران 114
گفتار سوم: تشخيص عيب 116
مبحث اول: كالاي معيوب يا كالاي خطرناك 116
مبحث دوم: زمان تشخيص عيب 118
مبحث سوم: ضوابط تشخيص عيب 119
بند اول: ملاكهاي فقهي 119
بند دوم: ملاكهاي حقوقي 121
الف) ضابطه موازنه خطر ـ منفعت 121
ب) ضابطه انتظار مصرفكننده 122
بندسوم: پروندههاي انتقال خون آلوده ملاك تشخيص عيب درحقوق انگلستان...........................................................................................................123
بند چهارم: ملاك تشخيص عيب در قانون و رويه قضايي آلمان 124
گفتار چهارم: مصاديق و انواع عيب 125
مبحث اول: عيب در طرح و توليد 125
مبحث دوم: عيب در هشدار و ارائه اطلاعات 127
بند اول: هشدار و ارائه اطلاعات در حقوق ايران 129
بند دوم: جلوه خاص ارائه اطلاعات و هشدار در فرآوردههاي دارويي 131
الف) مصاديق اطلاعات ضروري در فرآورده‌هاي دارويي 133
1. اثر قيد عبارت «مصرف بدون تجويز پزشك ممنوع» 135
2. اثر درج تاريخ انقضاء 137
بند سوم: معيار و ويژگيهاي اطلاعات و هشدار ضروري 137
الف) معيار تبيين اطلاعات ضروري در حقوق انگليس،‌ آلمان و ايران 138
ب) شرايط و ويژگيهاي هشدار ضروري 139
1. هشدار درخصوص حساسيت‌ها 142
2. هشدار مستقيم به بيمار 143
3. آگهيهاي اغراق‌آميز و تدليس 145
بند چهارم: ارائه اطلاعات و هشدار از منظر منشور حقوق بيمار 148
فصل دوم: ضرر 150
گفتار اول: تعريف ضرر و اقسام آن 150
گفتار دوم: شرايط ضرر قابل مطالبه 151
مبحث اول: مصاديق خسارات قابل مطالبه در حقوق ايران، 153
انگليس و آلمان 153
بند اول: خسارت وارده به خود كالا 154
بند دوم: خسارت ناشي از درد و رنج 156
بند سوم: ضرر آينده 156
مبحث دوم: ميزان خسارت قابل جبران 159
گفتار سوم: شيوههاي جبران خسارت 160
فصل سوم: رابطه سببيت 162
گفتار اول: رويكرد جديد در احراز رابطه سببيت؛ فرض رابطه سببيت 162
گفتار دوم: تعدد اسباب 164
مبحث اول: نحوه تقسيم مسئوليت 165
بند اول: نظريه سبب نزديك 165
بند دوم: نظريه برابري اسباب 166
بند سوم: نظريه نحوه مداخله 167
بند چهارم: تحول حقوقي و طرح نظريه سببيت متعارف و نوعي 168
مبحث دوم: سببِ مسئولِ غيرقابل شناسايي در تعدد اسباب ؛
مسئوليت تقسيمي بازار 170

بخش سوم: خواندگان دعواي مسئوليت مدني ناشي از فعاليتهاي دارويي، دفاعيات
و عوامل رافع مسئوليت آنان .......................................................................................... 173
فصل نخست: مسئولين دعواي مطالبه خسارت 175
گفتار اول: توليدكننده 175
گفتار دوم: عرضهكننده 177
مبحث اول: مسئوليت عرضهكننده در حقوق ايران 178
مبحث دوم: مسئوليت عرضهكننده در حقوق انگليس و آلمان 179
گفتار سوم: ناظر يا دستگاه نظارت 180
مبحث اول: جايگاه دستگاه نظارت 181
بند اول: نظارت در فرآوردههاي دارويي 181
بند دوم: دستگاه نظارت در حقوق ايران 182
مبحث دوم: نحوه تحميل مسئوليت بر ناظر 183
گفتار چهارم: تجويزكننده ؛ مسئوليت پزشك در رابطه با تجويز فرآوردههاي دارويي 184
مبحث اول: تجويز دارو؛ ارائه خدمات يا عرضه كالا 186
مبحث دوم: نظرهاي توجيهي مسئوليت و معافيت پزشك 188
بند اول: نحوه تحميل مسئوليت بر پزشك 190
بند دوم: طرح چند پرونده در رابطه با مسئوليت پزشك 191
مبحث سوم: معيار و مصاديق قصور پزشك 192
بند اول: معيار تشخيص خطاء شغلي پزشك 193
الف) معيار شخصي يا واقعي 193
ب) معيار نوعي و مجرد 193
ج) معيار عرفي 193
بند دوم: مصاديق قصور پزشك 194
الف) خطاء در تشخيص و عدم نياز بيمار به درمان 194
ب) از بين بردن شانس بهبودي و درمان 195
ج) تجويز دارو بر اساس روش ارائه شده در روزنامهها و مجلات 196
د) عدم جلوگيري از عوارض طبيعي فرآوردههاي دارويي 197
هـ) مصاديق قصور پزشك در حقوق انگليس 198
مبحث چهارم: قاعده واسطه آگاه در استناد به مسئوليت پزشك 199
بند اول: موارد اعمال اين قاعده 201
بند دوم: شرح يك پرونده در اين رابطه 203
مبحث پنجم: تأثير رضايت يا برائت بيمار بر مسئوليت پزشك 205
بند اول: انقلاب بار اثبات ادعا 208
بند دوم: معافيت از مسئوليت بهتناسب شدت تقصير 210
مبحث ششم: بيمه مسئوليت 211
بند اول: نقش بيمه در تحول حقوقي جبران خسارت ناشي از كالا 211
بند دوم: بيمه مسئوليت مدني پزشكان 212
فصل دوم: دفاعيات و عوامل رافع مسئوليت 216
گفتار اول: دفاعيات عمده در حقوق انگليس و آلمان 216
گفتار دوم: دفاع توسعه خطر (ريسك قابل پذيرش) 218
مبحث اول: مفهوم و جايگاه اين نظريه 219
بند اول: رابطه ميان توسعه خطر و عيب كالا 220
بند دوم: تفاوت در اعمال اين نظريه در حقوق انگليس و آلمان 221
مبحث دوم: توسعه خطر و تغيير بعدي محصول 223
گفتار سوم: دفاع تطابق با قانون و اثر رعايت استاندارد 224
مبحث اول: اثر رعايت استاندارد در حقوق ايران 225
مبحث دوم: اثر رعايت استاندارد در حقوق انگليس و آلمان 226
گفتار چهارم: دفاع تقصير زيان ديده 228
مبحث اول: مفهوم و ملاك تقصير زيان ديده 228
مبحث دوم: اثر تقصير زيانديده 229
گفتار پنجم: دفاع مرور زمان طرح دعاوي 230
مبحث اول: مرور زمان در حقوق انگليس 231
مبحث دوم: مرور زمان در حقوق آلمان 231

نتيجه و پيشنهادات ........................................................................................................ 233
فهرست منابع و مآخذ .................................................................................................... 238