منظور از حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی، مطالعه عناصر انحصاری هر یک از جنایات بین‌المللی است. تمام جنایت علاوه بر داشتن ارکان سه گانه عمومی یعنی رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی دارای عناصر ویژه‌ای هستند که در قلمرو حقوق بین‌الملل کیفری مورد مطالعه قرار می‌گیرند. این عناصر به طور خاص در هر یک از جنایات سبب می‌شوند تا از جنایت دیگر قابل شناسایی و تفکیک باشند. نظیر اینکه عناصر اختصاصی جنایت علیه بشریت عامل تجزیه آن از جنایت جنگی یا جنایت نسل زدایی است. تعریف هر جنایت، شناسایی اجزای رکن مادی از جمله رفتار مجرمانه، موضوع جنایت، نقش وسیله مجرمانه، بررسی شرایط ارتکاب جنایت، از مباحث حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی می‌باشد. بنابر این حقوق بين الملل کیفری اختصاصي رشته‌اي از حقوق بین‌الملل است كه به بحث در خصوصيات هر يك از جرائم به طور جداگانه مي‌پردازد. موضوع حقوق بين الملل کیفری اختصاصي، تعریف هر یک از جنایت و تحلیل خصوصيات آن‌ها از نظر عناصر تشكيل دهنده و كيفيت مجازات مي‌باشد.

طیف پیچیده‌ای از قواعد که محتوای اساسی حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی از آن اتخاذ شده است؛ به وسیله ساختارهای پیچیده‌ی جنایات ایجاد می‌شود. هر جنایت بین‎المللی به طور معمول انعکاس جامع از رفتاری است که اِعمال ضمانت اجراهای کیفری را توجیه می‌کند. رفتار اعم از عمل (فعل) یا عدم انجام عمل (ترک فعل)، نحوه و میزان مداخله متّهم در ارتکاب جنایت، عوامل تشدید یا تخفیف کیفر نقش مهّمی ‌در دسته بندی و خصوصیات جنایات خواهند داشت. با این حال، در مقررات بین‌الملل کیفری اختصاصی ویژگی های هر دسته از جنایات تفکیک شده و به طور مستقل ارزیابی و سپس به منظور تعیین حدود مسئولیت کیفری مرتکب و تعیین مجازات محکوم بکار گرفته می‌شوند. نتیجه اینکه ممکن است عناصر اختصاصی و متعدد جنایت بین‎المللی با دخالت عوامل مختلف تأثیر گذار در تحقق جنایت، مصادیق متنوعی از جنایات را تشکیل دهند.

ویژگی های اختصاصی جنایات، اجزای اساسی هستند که شاکله یک جنایت بین‌المللی را تشکیل می‌دهند. این عناصر با توجه به محوریت ویژگی های عامِ جنایات، متفاوت است. به نحوی که وابسته به بسترِ جنایت ارتکابی یا سوء نیتی است؛ که بزهکار دارد،. مانند جنایات جنگی که در بستر درگیری مسلحانه، رخ می‌دهد یا جنایت علیه بشریت که در چارچوب حمله گسترده یا سیستماتیک علیه جمعیّت غیر نظامی، ارتکاب می‌یابد. جنایت نسل زدایی نیز در بسترِ سوء نیت خاص (از بین‌بردن تمام یا بخشی از یک گروه) محقق می‌شود. حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی، عناصر هر دسته از جنایات را مشخص می‌کند تا هر مصداق از جنایت علاوه بر لزوم داشتن عناصر ویژه، از عناصر مشترک که مجموعه‌ای از ویژگی های عام را شامل می‌شود؛ برخوردار باشند. به همین دلیل ممکن است جنایت واحد مثل قتل هم در گروه جنایت علیه بشریت یا جنایت جنگی و هم در جنایت نسل کشی طبقه بندی شده باشد. بنابر این در حوزه حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی دو ویژگی مهّم از جنایات مورد نظر قرار می‌گیرند. ویژگی نخست وصف مشترک مجموعه‌ای از جنایات می‌باشند که به مصداق خاصی از جنایت منحصر نیست نظیر وصف گسترده یا سیستماتیک بودن در مصادیق متعدد جنایات علیه بشریت. ویژگی دوم توصیف اختصاصی از هر مصداق می‌باشد که سبب تفکیک مصادیق متعدد یک جنایت از جنایات دیگر در همان گروه خواهند بود. نظیر ویژگی های خاص نابود سازی که از ویژگی های خاص تجاوز جنسی متفاوت است. مطالعه ویژگی های عام هر دسته از جنایات که در قلمرو حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی صورت می‌گیرد؛ موجب می‌شود تا یک قتل عمدی در طبقه جنایت جنگی و نه در طبقه نسل زدایی فهرست شود و قتل عمد دیگر در گروه جنایت علیه بشریت یا نسل کشی قرار گیرد. از اینرو مجموعه‌ای از ویژگی های عام، مانع می‌شود تا یک مصداق از جنایت جنگی به جنایت علیه بشریت تبدیل گردد. به عنوان مثال، جنایات جنگی باید در یک نبرد نظامی رخ دهد، جرائم علیه بشریت باید در زمینه حملات هدفمند و گسترده نسبت به یک گروه غیر نظامی صورت گیرد به این ترتیب قتل، جنایت علیه بشریت است زمانی که قربانی غیر نظامی باشد و در چارچوب یک حمله گسترده یا نظام مند به طور مستقیم علیه جمعیّت غیر نظامی ارتکاب یافته باشد. همین قتل می‌تواند جنایت جنگی باشد در صورتی که با نقض فاحش مقررات کنوانسیون 1949 ژنو، در درگیری نظامی اتفاق افتد. کشتن عمدی دیگری مشمول نسل کشی می‌شود؛ اگر مرتکب قصد داشته باشد که گروه قومی را نابود کند. تمیز گونه‌های مختلف جنایات از یکدیگر مستلزم شناسایی ویژگی های عام طبقات مجرمانه و عناصر خاص هر یک از آنهاست که در مباحث حقوق بین‌الملل کیفری اختصاصی، مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

اقسام جنایات بین‌المللی

به منظور مطالعه و بررسی مسائل حقوق جزای اختصاصی، در قلمرو حقوق کیفری ملی، جرایم به سه گروه اصلی به شکل عام دسته بندی شده‌اند. طبقه بندی مزبور شامل جرايم عليه تماميت جسماني و رواني افراد، جرايم علیه اموال و مالكيت و نهایتاً جرايم علیه امنيت و آسايش عمومي می‌باشند. در حقوق بین‌الملل کیفری، دسته بندی سه گانه فوق از جنایات وجود ندارد؛ بلکه مطابق ماده 5 اساسنامه دیوان کیفری بین‎المللی، جنایات به چهار گروه، طبقه بندی شده است. این گروه‌ها شامل جنایت نسل زدایی[1]، جنایت علیه بشریت[2]، جنایت جنگی[3] و جنایت تجاوز[4] می‌باشند[5]. هر یک از جنایات مذکور مجموعه‌ای مفصل از مصادیق مختلف جنایات را در بر می‌گیرند. قتل عمد، صدمات شدید بدنی، تحمیل شرایط نامناسب زندگی، ناپدید سازی اجباری، شکنجه، کوچ اجباری، اخراج، حاملگی اجباری، تجاوز جنسی، تخریب و تصرف اموال در سطح گسترده، خدمت اجباری اسرای جنگی در نیروهای متخاصم؛ محرومیت عمدی اسرای جنگی از محاکمه عادلانه؛ حملات عمدی علیه غیرنظامیان؛ کارکنان، تأسیسات، ابزار، واحدها، خودرو هیأت‌های پاسدار صلح سازمان ملل متحد یا خدمات بشردوستانه، بمباران یا حمله به شهرها، روستاها، نقاط مسکونی؛ استفاده نامناسب از پرچم آتش بس، پرچم، نشانه، البسه نظامیان متخاصم، حملات عمدی به ساختمان مذهبی، آموزشی، هنری، علمی، خیریه، بناهای تاریخی، بیمارستان و مکان تجمع افراد بیمار و مجروح‎، قطع اعضای بدن، انجام هرگونه آزمایش پزشکی یا علمی ‌توجیه ناپذیر از جهت پزشکی، دندانپزشکی یا درمانی، چپاول شهر یا مکان اشغال شده، به کار گیری سلاح مسموم کننده یا سمی؛ تهاجم به سرزمین دولت دیگر، اشغال نظامی، محاصره بنادر یا سواحل، حمله به نیروهای زمینی، دریایی، هوایی دولت دیگر؛ اعزام گروه‏های مسلح نامنظم علیه کشور دیگر، برخی از جنایات پیش بینی شده در اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی می‌باشند.