مقدمه 11

بخش اول: تحولات قانونگذاري، منابع و مباني جرم‌انگاري اعتياد به مواد مخدر 15
فصل اول: بررسي انواع رويكردهاي سياست تقنيني نسبت به اعتياد و استعمال مواد مخدر 19
مبحث اول: رويكرد سركوب‌گرايانه يا جرم انگارانۀ اعتياد 19
گفتار اول: دلايل مدافعان رويكرد سركوب‌گرايانه در جرم‌انگاري مصرف مواد مخدر 21
گفتار دوم: دلايل مخالفان رويكرد سركوب‌گرايانه در جرم‌انگاري مصرف مواد مخدر 22
مبحث دوم: رويكرد جرم‌زدايي از اعتياد و تمركز بر درمان به عنوان روش كاهش ضرر 26
گفتار اول: چراييِ جرم‌زدايي و دلايل طرفداران آن 27
گفتار دوم: معتاد به عنوان بيمار و اعتياد به عنوان بيماري در اين رويكرد 30
گفتار سوم: درمان و بازپروري؛ پاسخ به اعتياد در اين رويكرد به جاي مجازات 30
مبحث سوم: " قانونمند‌سازي " به عنوان روش پيشگيرانه يا رويكرد تلفيقي و بينابين 32
گفتار اول: مفهوم قانونمندسازي و راهكارهاي مختلف آن 33
گفتار دوم: ماهيت و فلسفۀ قانونمندسازي در مقايسه با جرم‌زدايي و جرم‌انگاري 36
گفتار سوم: دلايل حاميان جرم‌زدايي و قانونمندسازي در برابر رويكرد سركوب‌گرايانه و جرم‌انگارانه 39
فصل دوم: بررسي تحولات سياست تقنيني نسبت به " اعتياد و استعمال مواد مخدر " در اسناد داخلي و بين‌المللي 44
مبحث اول: دوره قانونگذاري مواد مخدر از سال 1289 تا 1334 46
گفتار اول: نگاهي به قوانين مربوط به اعتياد در اين دوره 47
بند اول: قانون تحديد ترياك 47
بند دوم: ماده 275 قانون مجازات عمومي 48
بند سوم: قانون انحصار دولتي ترياك 49
بند چهارم: ساير قوانين متفرقه در اين دوره 51
گفتار دوم: بررسي رويكرد سياست‌ تقنيني اين دوره و نگاه آن به اعتياد و معتاد 53
بند اول: بررسي نگاه به اعتياد و معتاد در قوانين اين دوره ( عدم جرم‌انگاري ) 53
بند دوم: بررسي پاسخ‌هاي موجود در قوانين اين دوره به اعتياد 54
بند سوم: مواد مخدر شناسايي شده در قوانين اين دوره 54
بند چهارم: رويكرد قانونگذار نسبت به اعتياد در اين دوره ( قانونمندسازي توليد و كشت و مصرف مواد مخدر ) 55
مبحث دوم: دوره قانونگذاري مواد مخدر از سال 1334 تا 1347 56
گفتار اول: معرفي قوانين تصويب شده مربوط به مواد مخدر در اين دوره 56
بند اول: قانون منع كشت خشخاش و استعمال ترياك 56
بند دوم:قانون راجع به اصلاح قانون منع كشت خشخاش و استعمال ترياك 58
گفتار دوم: بررسي رويكرد قانونگذار نسبت به استعمال و اعتياد به مواد مخدر در اين دوره 59
بند اول: بررسي نگاه به اعتياد و معتاد در قوانين اين دوره 59
بند دوم: بررسي پاسخ‌هاي موجود در قوانين اين دوره به اعتياد 60
بند سوم: مواد مخدر شناسايي شده در قوانين اين دوره 61
بند چهارم: رويكرد قانونگذار نسبت به اعتياد در اين دوره ( رويكرد تلفيقي جرم‌انگاري اعتياد معلق به استنكاف از درمان ) 61
مبحث سوم: قانونگذاري در حوزة مواد مخدر از سال‌هاي 1347 تا 1357 61
گفتار اول: معرفي قوانين مربوط به مواد مخدر در اين دوره 62
گفتار دوم: بررسي رويكرد قانونگذار به اعتياد در اين دوره 63
بند اول: بررسي نگاه به اعتياد و معتاد در قوانين اين دوره ( جرم‌انگاري به طور كلي و قانونمندسازي در موارد خاص ) 63
بند دوم: بررسي پاسخ‌هاي موجود در قوانين اين دوره به اعتياد 64
بند سوم: رويكرد قانونگذار به اعتياد در اين دوره( جرم انگاري به عنوان اصل و قانونمندسازي در موارد معدود ) 65
مبحث چهارم: دوره قانونگذاري مواد مخدر از سال‌هاي 1359 تا 1376 65
گفتار اول: معرفي قوانين مربوط به اين دوره 66
بند اول: لايحة قانون تشديد مجازات مرتكبين جرايم مواد مخدر و اقدامات تأميني و درماني به منظور مداوا و اشتغال به كار معتادين 66
بند دوم: قانون مبارزه با مواد مخدر سال 1367 67
بند سوم: قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادي به آن مصوب 1376 مجمع تشخيص مصلحت نظام 68
گفتار دوم: بررسي رويكرد قانونگذار نسبت به اعتياد و استعمال مواد مخدر در اين دوره 72
بند اول: بررسي نگاه به اعتياد و معتاد در قوانين اين دوره ( جرم‌انگاري و سركوب شديد ) 72
بند دوم: بررسي پاسخ‌هاي موجود به اعتياد در قوانين اين دوره 73
بند سوم: رويكرد قانونگذار به اعتياد در اين دوره 75
مبحث پنجم: بررسي موردي " اصلاحيه قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر سال 1389 مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام " 75
گفتار اول: بررسي نگاه به اعتياد و معتاد در اصلاحية 1389 77
گفتار دوم: بررسي رويكرد و پاسخ‌هاي موجود در اصلاحيه نسبت به اعتياد 79
فصل سوم:مباني و منابع جرم‌انگاري اعتياد 82
مبحث اول: مباني شرعي و اخلاقي جرم‌انگاري اعتياد و مواد مخدر 82
گفتار اول: 86
حكم استعمال مواد مخدر و اعتياد به مواد مخدر بر اساس آيات قرآني 86
گفتار دوم: 89
حكم استعمال و اعتياد به‌ مواد مخدر از ديدگاه روايات و فتاوي فقها 89
گفتار سوم: حكم استعمال و اعتياد به مواد مخدر بر اساس اصول فقهي و حديث لاضرر 93
مبحث دوم: مباني حقوقي جرم‌انگاري اعتياد و مواد مخدر 95
گفتار اول: اصل ضرر 96
گفتار دوم: اصل پدرسالاري قانوني 98
گفتار سوم: اخلاق‌گرايي قانوني 100
گفتار چهارم: رويكرد سياسي محافظه‌گرايانه و نظريه اجتماعي جمع‌گرايي 101
مبحث سوم: مباني بهداشتي در جرم‌انگاري اعتياد به مواد مخدر و مصرف آن 103
گفتار اول: تاثيرات فيزيكي مخرب مصرف و اعتياد به مواد مخدر 105
گفتار دوم: تاثيرات مخرب مواد مخدر بر روي مغز 105
مبحث چهارم: اصول مهم و قابل توجه در فرآيند جرمانگاري 106
گفتار اول: اصول اساسي در جرم‌انگاري 106
گفتار دوم: جرمانگاري استعمال مواد مخدر بر اساس نظريه جرم مانع 108
بند اول: تعريف جرم مانع يا بازدارنده 109
بند دوم: مخالفان نظريۀ جرم مانع و مجازات حالتهاي خطرناك 110

بخش دوم: نوآوري‌هاي‌ اصلاحية قانون مبارزه با مواد مخدر 1389 مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام 113
فصل اول:نوآوري‌هاي اصلاحيه قانون مبارزه با مواد مخدر از نگاه حقوق جزاي عمومي 116
مبحث اول: مصادرۀ اموال حاصل از جرايم مربوط به مواد مخدر 116
گفتار اول: انواع مصادره اموال در قوانين و نظرات منتقدين آن 117
گفتاردوم: رويكرد اصلاحيه قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر در حوزه مصادره اموال حاصل از جرم 119
مبحث دوم: نوآوري‌هاي كيفري از منظر تشديد مجازات 120
گفتاراول: سازمان يافتگي جرايم مواد مخدر 122
گفتار دوم: 123
رويكرد قانونگذار در اصلاحيه قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1389 123
بنداول: اجيركردن اشخاص 124
بند دوم: به خدمت گماردن اشخاص 125
بند سوم: سازماندهي يا مديريت فعاليت‌هاي مجرمانه 125
بندچهارم: پپشتيباني مالي يا سرمايه‌گذاري 125
بندپنجم: سركرده يا رييس باند يا شبكه بودن 125
بند ششم: مجازات مرتكبين 126
مبحث سوم: مجازات تكميلي يا تتميمي اجباري ابطال گذرنامه و ممنوع الخروج شدن 127
گفتار اول: رويكرد قانونگذار در اصلاحية قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1389 127
گفتاردوم: تحليل و بررسي ماده 17 الحاقي قانون مبارزه با مواد مخدر 128
مبحث سوم: تقكيك قوا، مبناي ايجاد صلاحيت براي وضع قانون 130
گفتار اول: مجمع تشخيص مصلحت نظام و قوانين مربوط به مواد مخدر 130
گفتاردوم: نقش مجلس شوراي اسلامي در تشريع قوانين مبارزه با مواد مخدر 132
فصل دوم: نوآوري‌هاي اصلاحية قانون مبارزه با مواد مخدر از نگاه حقوق جزاي اختصاصي 135
مبحث اول: بررسي و تحليل اعتياد از نگاه اصلاحية قانون مبارزه با مواد مخدر 1389 135
گفتار اول: عناصر جرم اعتياد 136
بند اول: عنصر قانوني اعتياد 136
بند دوم: عنصر مادي اعتياد 138
بند سوم: عنصر معنوي اعتياد 140
گفتار دوم: ضمانت اجراي اعتياد به مواد مخدر يا روان‌گردان 140
گفتار سوم: عدم ارائه گواهي درمان و ترك اعتياد بدون عذر موجه 142
بند اول: بررسي شرايط و نكات موجود در تبصره 2 و3 ماده 16 142
بند دوم: تعليق تعقيب و شرايط تعليق تعقيب معتاد در اصلاحية قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر1389 143
مبحث دوم: آثار قانوني مواد روان گردان 146
گفتاراول: مفهوم، تعريف و گونه‌هاي مواد روان‌گردان و تفاوت آن‌ها با مواد مخدر 147
گفتار دوم: بررسي مواد روان‌گردان در اسناد بين‌المللي 149
بند دوم: كنوانسيون داروهاي روان‌گردان 1971 151
بند سوم: كنوانسيون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و داروهاي روان‌گردان مصوب 1988 152
گفتارسوم: بررسي مواد روان‌گردان در اسناد داخلي 153
بند اول: قانون مربوط به مواد روان‌گردان(پسيكوتروپ) مصوب8/2/ 1354 153
بند دوم: اصلاحية قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1389 155
مبحث سوم: مواد مخدر و حمل و تحويل تحت نظارت 156
گفتار اول: مفهوم و مبناي حمل و تحويل تحت نظارت 158
گفتار دوم: حمل و تحويل تحت نظارت مواد مخدر در اسناد بين‌المللي 159
گفتار سوم: حمل و تحويل تحت نظارت در اصلاحيه قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1389 160
بند اول: تحليل و بررسي ماده 43 الحاقي 161
بند دوم: ويژگي‌هاي خاص در ارتباط با محموله‌هاي مواد مخدر تحت كنترل و نظارت 163
بندسوم: تكاليف وزارت اطلاعات در ارتباط با شبكه‌هاي اصلي قاچاق مواد مخدر 165
مبحث چهارم: حمايت ازاطفال، نوجوانان و محجورين عقلي در معرض خطر مواد مخدر و روان‌گردان 166
گفتار اول: مباني حمايت از بزه‌ديدگي اطفال و نوجوانان 167
گفتاردوم: حمايت از اطفال در معرض خطر جرايم مواد مخدر در اسناد بين‌المللي 169
بند اول: كنوانسيون حقوق كودك 1989 169
بند دوم: كنوانسيون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روان‌گردان 1988 169
گفتار سوم: حمايت از اطفال و نوجوانان و محجورين در حوزه جرايم مواد مخدر در حقوق ايران 170
بند اول: قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال 1367 172
بند دوم: قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر 1376 با اصلاحات و الحاقات سال 1389 172
فصل سوم:نوآوري‌هاي‌ اصلاحية قانون مبارزه با مواد مخدر از نگاه آيين دادرسي كيفري 174
مبحث اول: مراجع صالح در رسيدگي به جرايم مواد مخدر و روان‌گردان 174
گفتار اول: مرجع صالح در رسيدگي به جرايم مواد مخدر و روان‌گردان قبل از انقلاب 175
گفتاردوم: مرجع صالح در رسيدگي به جرايم مواد مخدر و روان‌گردان بعد از انقلاب 176
مبحث دوم: رسيدگي به جرايم متهمان ترانزيت مواد مخدر و روان‌گردان 177
مبحث سوم: طرق اثبات اعتياد 179

نتيجه گيري و پيشنهادات 181
ضمائم و پيوست‌ها 187
منابع و مآخذ 211