مقدمه 16
مبحث اول: مفهوم سند، انواع، اركان و مصاديق آن 17
گفتار اول: مفهوم سند 17
گفتار دوم: اركان سند به طور كلي 17
1- امضاء يا اثر انگشت 17
2- موضوع معلوم 19
3- مخاطب خاص 19
گفتار سوم: مفهوم سند تجاري 19
1- سند تجاري به مفهوم اعم 20
2- سند تجاري به مفهوم أخص 20
گفتار چهارم: اركان سند تجاري 21
1- وجود حق ديني 21
2- مشخص و معين بودن بدهكار 22
3- وجود طلبكار 22
4- عدم اهميت مبنا و علت صدور 22
گفتار پنجم: تفاوت سند در حقوق مدني و تجارت 22
1- سند تجاري الزاماً مثبت تعهد نيست بلكه موجد تعهد هم است 23
2- سند تجاري امكان صدور به صورت در وجه حامل را دارد 23
3- تفاوت در نوع قانون حاكم 23
مبحث دوم: اصول حاكم بر اسناد تجاري و اثرات حقوقي مترتب بر آن 25
گفتار اول: اصل تجريدي بودن 25
گفتار دوم: اثر حقوقي اصل تجريدي بودن 26
1- عدم توجه به ايرادات 26
2- اصل عمل به ظاهر 27
گفتار سوم: اصل استقلال امضائات 28
گفتار چهارم: اصل تنجيزي بودن اسناد تجاري 33
گفتار پنجم: اصل تضامني بودن اسناد تجاري 35
گفتار ششم: اصل رعايت تشريفات در اسناد تجاري 37
گفتار هفتم: اصل مرور زمان در اسناد تجاري 37

مبحث سوم: ماهيت اسناد تجاري به مفهوم أخص 39
گفتار اول: برات 39
گفتار دوم: تفاوت برات و حواله 40
گفتار سوم: سفته 42
گفتار چهارم: ماهيت سفته 42
1- صدور سفته ماهيتاً عقد است 42
2- صدور سفته ماهيتاً ايقاع است 43
3- صدورسفته، صرفاً رسيد طلب است 43
گفتار پنجم: چك 44
گفتار ششم: سند در وجه حامل 45
مبحث چهارم: مقايسه برات، سفته و چك 47
گفتار اول: تفاوت برات با سفته 47
گفتار دوم: تفاوت برات با چك 48
گفتار سوم: تفاوت سفته با چك 49
گفتار چهارم: تفاوت سند در وجه حامل با چك، سفته و برات 49
مبحث پنجم: تجاري يا غيرتجاري بودن عمليات مربوط به اسناد تجاري 51
گفتار اول: معاملات مربوط به برات 51
گفتار دوم: معاملات مربوط به سفته 52
1- ذاتاً تجاري نيست 52
2- ذاتاً تجاري است 52
گفتار سوم: معاملات مربوط به چك 53
گفتار چهارم: معاملات مربوط به سند در وجه حامل 54
مبحث ششم: تشريفات صدور اسناد تجاري و ضمانت اجراي آن 55
گفتار اول: تشريفات عمومي (اساسي) صدور اسناد تجاري 55
1- تحرير در اوراق چاپي مخصوص 55
2- تحرير با زبان فارسي 56
3- داشتن مهر يا امضاء 56
گفتار دوم: ضمانت اجراي تشريفات عمومي (اساسي) 57
گفتار سوم: تشريفات اختصاصي صدور اسناد تجاري 57
گفتار چهارم: تشريفات اختصاصي صدور برات 58
1- قيد كلمه‌ي (برات) روي ورقه 58
2- تاريخ تحرير برات به روز و ماه و سال 58
3- ذكر نام محالٌ عليه 59
4- ذكر مبلغ برات 59
5- تاريخ تأديه برات 62
1- 5- به تاريخ رويت 62
2- 5- به وعده از تاريخ رويت 63
3- 5- به وعده از تاريخ صدور 63
4- 5- به تاريخ معين 64
6- مكان تأديه برات 64
7- نام دارنده برات 65
8- ذكر نسخ برات 66
گفتار پنجم: تشريفات اختصاصي صدور سفته 67
1- تاريخ صدور سفته 67
2- ذكر مبلغ سفته 67
3- دارنده‌ي سفته 68
4- تاريخ پرداخت 68
1- 4- به وعده از تاريخ صدور 68
2- 4- به تاريخ معين 69
3- 4- عندالمطالبه 69
گفتار ششم: تشريفات اختصاصي صدور چك 70
1- ذكر تاريخ صدور 70
2- ذكر محل صدور 70
3- ذكر نام دارنده 71
4- ذكر مبلغ 71
گفتار هفتم: ضمانت اجراي فقدان شرايط اختصاصي مربوط به اسناد تجاري 71
1- فقدان برخي شرايط اختصاصي سند هنگام صدور و تكميل بعدي آن توسط دارنده 72
1- راي بدوي 73
2- راي تجديدنظر 73
1- راي بدوي 74
2- راي دادگاه تجديد نظر 74
2- فقدان برخي شرايط اختصاصي سند هنگام صدور و عدم تكميل بعدي آن توسط دارنده 75

مبحث هفتم: ظهرنويسي اسناد تجاري 78
گفتار اول: انواع ظهرنويسي 78
1- ظهرنويسي براي انتقال مالكيت 78
2- ظهرنويسي براي وكالت در وصول 79
گفتار دوم: تشريفات ظهرنويسي 81
1- امضاء 81
2- ظهر برات 81
3- ذكر تاريخ و نام منتقلٌ اليه 82
1- 3- ظهرنويسي بانام 82
2- 3- ظهرنويسي بي نام 83
گفتار سوم: آثار حقوقي ظهرنويسي 83
گفتار چهارم: تَرتُب ظهرنويسي 84
1- رجوع دارنده به ظهرنويس‌ها 84
2- رجوع ظهرنويس‌ها به يكديگر 84
گفتار پنجم: ظهرنويسي علي رغم خط خوردن حواله كرد 86
1- عدم انتقال 86
2- انتقال مدني 88
3- انتقال تجاري 89
مبحث هشتم: ضمانت در اسناد تجاري 92
گفتار اول: مسئوليت ضامن در اسناد تجاري 93
گفتار دوم: حق رجوع ضامن به ساير مسئولين سند تجاري 93
1- رجوع ضامن به مضمون عنه 94
2- رجوع ضامن به امضاء كنندگانِ قبل از مضمون عنه 94
گفتار سوم: تعدد ضامنين در سند تجاري 95
1- ضمانت ضامنين متعدد از يك مسئول سند تجاري 95
2- ضمانت ضامنين متعدد از مسئولين متعدد سند تجاري 97
گفتار چهارم: تمييز ضامن از ظهرنويس 97
گفتار پنجم: ضمانت بدون نام و تاريخ در اسناد تجاري 98
1- ضمانت از آخرين ظهرنويس سند تلقي شود 99
2- ضمانت از صادركننده‌ي سند محسوب شود 100
مبحث نهم: استثنائات اصل عدم توجه ايرادات 101
گفتار اول: در برابر دارنده‌ي مستقيم 101
گفتار دوم: در برابر دارنده‌ي فاقد حسن نيت 102
1- راي دادگاه بدوي 103
2- راي دادگاه تجديد نظر 104
گفتار سوم: تحصيل چك از طريق مجرمانه يا غيرقانوني 105
گفتار چهارم: عدم اهليت 106
مبحث دهم: پرداخت وجه موضوع سند تجاري 108
گفتار اول: موضوع پرداخت 108
گفتار دوم: مطالبه‌ي وجهي غير از وجه موضوع سند 109
1- وجود رابطه‌ي مستقيم ميان دارنده و مسئولي كه به او رجوع كرده است 109
2- وجود تعهد پايه ميان ناقل و دارنده‌ي سند 109
3- پرداخت پولي غير از پول موضوع سند در تعهد پايه 109
گفتار سوم: زمان پرداخت 110
گفتار چهارم: اعطاي مهلت از سوي دارنده به مسئولين اسناد تجاري 112
1- اعطاي مهلت از سوي دارنده به مسئول اصلي سند تجاري 112
2- اعطاي مهلت از سوي دارنده به مسئولين فرعي سند تجاري 114
مبحث يازدهم: حقوق و تكاليف دارنده‌ي سند تجاري 115
گفتار اول: حقوق دارنده‌ي سند تجاري 115
1- مسئوليت تضامني 115
2- امكان ظهرنويسي 116
3- عدم توجه به ايرادات تعهد پايه 116
4- عدم توجه به وجود شرط يا تعليق در سند 116
5- رسيدگي خارج از نوبت 117
6- صدور قرار تأمين خواسته 117
7- اجراء علي رغم عدم رسيدگي ماهوي 118
8- جرم تلقي شدن صدور بلامحل 118
گفتار دوم: تكاليف دارنده‌ي سند تجاري 118
گفتار سوم: تكاليف دارنده‌ي برات 119
1- ارائه براي قبولي 119
2- قبول كننده 119
3- تشريفات قبول 120
الف- در خود برات 120
ب- با امضاء يا مهر 120
ج- ذكر تاريخ قبولي 120
د- رضايي بودن قبولي 121
گفتار چهارم: قبولي مشروط و معلق 121
گفتار پنجم: قبول جزيي 122
گفتار ششم: مكان قبولي 123
گفتار هفتم: زمان ارائه برات براي قبولي 123
1- ضمانت اجراي عدم ارائه برات با موعد پرداختِ به رويت يا به وعده از رويت 124
1- 1- اسقاط حق رجوع به ظهرنويسان به صورت مطلق 124
2- 1- اسقاط حق رجوع به صادركننده به صورت مشروط 125
2- ضمانت اجراي عدم ارائه برات با موعد پرداخت به وعده‌ي معين 126
گفتار هشتم: قبولي شخص ثالث 126
مبحث دوازدهم: نكول 128
گفتار اول: مواضع محالٌ عليه 128
1- قبول 128
2- رد 128
3- سكوت 128
گفتار دوم: اعتراض نكول 129
گفتار سوم: تشريفات اعتراض نكول 129
گفتار چهارم: مكان اعتراض نكول 130
گفتار پنجم: آثار حقوقي اعتراض نكول 131
1- نسبت به محالٌ عليه 131
2- نسبت به دارنده 131
1- 2- انتظار تا رسيدن موعد پرداخت 131
2- 2- رجوع به ساير مسئولين برات 132
3- نسبت به صادركننده، ظهرنويس و ضامن‌ها 132
1- 3- پرداخت وجه برات علي رغم عدم رسيدن موعد 132
2- 3- اضافه كردن ضامن براي تضمين پرداخت برات در سر موعد 132
مبحث سيزدهم: قبولي شخص ثالث 134
گفتار اول: شرايط و تشريفات قبولي ثالث 134
1- نكول برات توسط محالٌ عليه 134
2- اعتراض نكول توسط دارنده 134
3- عدم وجود امضاء قبلي ثالث در برات 135
4- اعلام رضايت در اعتراض نامه 135
5- امضاء ثالث 135
گفتار دوم: آثار حقوقي قبولي ثالث 136
گفتار سوم: حقوق قبول كننده‌ي ثالث 137
مبحث چهاردهم: مطالبه‌ي سند تجاري 139
گفتار اول: شخص مورد مطالبه 139
گفتار دوم: زمان مطالبه در اسناد تجاري 140
1- زمان مطالبه در برات 140
2- زمان مطالبه در سفته 140
3- زمان مطالبه در چك 141
گفتار سوم: مكان مطالبه‌ي اسناد تجاري 141
گفتار چهارم: امتناع از پرداخت 141
مبحث پانزدهم: اعتراض عدم تأديه 143
گفتار اول: تشريفات اعتراض عدم تأديه 143
گفتار دوم: مهلت اعتراض عدم تأديه 144
1- مهلت اعتراض عدم تأديه در مورد برات و سفته 145
2- مهلت اعتراض عدم تأديه در مورد چك 145
گفتار سوم: ضمانت اجراي اعتراض عدم تأديه در مهلت مقرر 146
1- ضمانت اجراي عدم اعتراض تأديه در مورد برات و سفته 146
2- ضمانت اجراي عدم اعتراض تأديه در مورد چك 146
الف- اسقاط مطلق حق رجوع به ظهرنويس 146
ب- اسقاط مشروط حق رجوع به صادركننده 147
مبحث شانزدهم: تأديه سند تجاري به وسيله ي شخص ثالث 148
گفتار اول: تشريفات تأديه توسط شخص ثالث 149
1- اعتراض عدم تأديه توسط دارنده 149
2- دخالت شخص ثالث 149
3- پرداخت عاجل توسط شخص ثالث 149
4- درج دخالت ثالث و پرداخت وجه در اعتراض نامه 150
گفتار دوم: تكاليف تأديه كننده‌ي ثالث 150
گفتار سوم: حقوق تأديه كننده‌ي ثالث 151
گفتار چهارم: ضمانت اجراي عدم قبولي پرداخت ثالث 153
گفتار پنجم: ضمانت اجراي ماده‌ي 273 قانون تجارت 154
1- ضمانت اجراء در مورد پرداخت كننده‌ي ثالث 155
2- ضمانت اجراء در مورد دارنده 155

مبحث هفدهم: اقامه دعوي و آثار مربوط به آن 156
گفتار اول: مهلت قانوني براي طرح دعوي 156
گفتار دوم: ضمانت اجراي عدم طرح دعوي در مهلت مقرر 157
1- اسقاط مطلق حق رجوع به ظهرنويس‌ها 158
2- اسقاط مشروط حق رجوع به صادركننده‌ي برات 159
3- عدم اسقاط حق رجوع به صادركننده سفته و چك و قبول كننده‌ي برات 159
مبحث هجدهم: مرور زمان 161
گفتار اول: مفهوم مرور زمان 161
گفتار دوم: مرور زمان تجاري 165
گفتار سوم: شرايط مرور زمان تجاري 166
1- صدور از طرف تجار يا براي امور تجارتي 166
2- گذشت پنج سال از تاريخ اعتراض عدم تأديه يا آخرين تعقيب قضايي 168
1- 2- عدم اعتراض عدم تأديه 168
2- 2- عدم طرح يا پيگيري دعوي 169
3- عدم اقرار رسمي به دين 169
گفتار چهارم: مرور زمان مدني 170
1- مرور زمان اموال منقول 170
2- استقاده‌ي بلاجهت 171
مبحث نوزدهم: قوانين خارجي در اسناد تجاري 173
گفتار اول: قاعده‌ي كلي در مورد قانون حاكم 173
گفتار دوم: اسناد تجاري صادره در خارج از كشور 174
1- سند تجاري صادره در خارج، شرايط اساسي مربوط به صدور در آن كشور را دارد 174
2- سند تجاري صادره در خارج، شرايط اساسي مربوط به صدور در آن كشور را ندارد 175
3- سند تجاري صادره در خارج، شرايط اساسي مربوط به محل صدور در آن كشور را ندارد اما وفق قانون ايران شرايط صدور در آن موجود است 176
گفتار سوم: اسناد تجاري صادره در داخل كشور 176
1- سند تجاري صادره در داخل، شرايط اساسي مقرر در قانون ايران را دارد 176
2- سند تجاري صادره در داخل، شرايط اساسي مقرر در قانون ايران را ندارد 177
3- تعهدات براتي انجام شده در سند 177
گفتار چهارم: قوانين خارجي و تشريفات اعتراض و طرح دعوي مربوط به اسناد تجاري 178
گفتار پنجم: قوانين خارجي و حق رجوع مسئولين سند تجاري به يكديگر 179
1- حق رجوع تجاري 179
2- حق رجوع مدني 180
مبحث بيستم: وضعيت حقوقي حاكم بر چك 181
گفتار اول: انواع چك 181
گفتار دوم: چك عادي 182
1- صادركننده شخصي غير از محالٌ عليه است 182
2- مسئول پرداخت آن، دارنده است 182
3- بانك صرفاً وسيله‌ي پرداخت است 182
گفتار سوم: چك تاييد شده 183
1- صادركننده شخصي غير از محالٌ عليه است 183
2- مسئوليت پرداخت آن صرفاً بر عهده‌ي صادركننده است 183
3- محالٌ عليه تاييد مي‌كند كه مبلغ موضوع چك در حساب صادركننده موجود است 183
گفتار چهارم: چك تضمين شده 184
1- صادركننده‌ي آن، بانك است 184
2- به درخواست مشتري صادر مي‌شود 184
3- محالٌ عليه چك نيز همان بانك صادركننده است 184
4- مسئول پرداخت چك، خود بانك مي‌باشد 184
گفتار پنجم: چك مسافرتي 186
1- صادركننده‌ي آن، بانك است 186
2- پرداخت كننده‌ي آن نيز بانك است 186
3- صدور آن مسبوق به درخواست مشتري نيست 187
گفتار ششم: چك الكترونيكي 187
گفتار هفتم: اسناد صادره از سوي موسسات مالي اعتباري 189
مبحث بيست و يكم: طرق مطالبه وجه چك 191
گفتار اول: طرقي كه صرفاً عليه صادركننده امكان اِعمال دارد 191
گفتار دوم: طرح دعوي كيفري 191
گفتار سوم: قواعد حاكم بر طرح دعوي كيفري چك 192
گفتار چهارم: دارنده چك در دعوي كيفري 193
1- انتقال قهري 194
2- انتقال از باب وكالت يا نمايندگي 194
الف- شرح موضوع 195
ب- راي وحدت رويه هيأت عمومي ديوان عالي كشور 196
گفتار پنجم: اسقاط و موقوف شدن دعوي كيفري 197
گفتار ششم: مصاديق اسقاط حق طرح دعوي كيفري 197
1- انتقال ارادي چك بعد از مراجعه‌ي به بانك 197
2- انتقال ارادي چك بعد از صدور گواهينامه‌ي عدم پرداخت 198
3- صدور گواهينامه‌ي عدم پرداخت بعد از انقضاي شش ماه از تاريخ صدور چك 198
4- عدم طرح دعوي ظرف شش ماه از تاريخ صدور گواهينامه‌ي عدم پرداخت 198
5- پرداخت وجه توسط صادركننده يا هر شخص ديگري 198
گفتار هفتم: مصاديق موقوف شدن دعوي كيفري 199
1- سفيد تاريخ بودن چك 199
2- سفيد مبلغ بودن چك 200
3- مشروط بودن چك 200
4- تضميني بودن چك 201
5- سفيد تاريخ بودن چك 202
6- وعده دار بودن چك 202
7- اعلام رضايت دارنده 203
الف- قبل از صدور حكم قطعي 203
ب- بعد از صدور حكم قطعي 203
8- پرداخت مبلغ چك 203
9- چك مربوط به معامله يا جهت نامشروع 204
الف- معامله يا تعهد نامشروع مبتني بر چك 205
ب- جهت نامشروع صدور چك 205
10- انتقال چك بعد از شكايت 206
الف- انتقال چك به ديگري 206
ب- انتقال حقوق خود نسبت به چك، به ديگري 206
گفتار هشتم: حقوق مادي دارنده در شكايت كيفري 207
مبحث بيست و دوم: اجراي ثبت 208
گفتار اول: مفهوم اجراي ثبت 208
گفتار دوم: مفهوم و مصاديق سند لازم الاجراء 209
گفتار سوم: نحوه‌ي اجراي اسناد لازم الاجراء 210
گفتار چهارم: چك سند لازم الاجراء 211
گفتار پنجم: قواعد حاكم بر اجراي چك از طريق دواير ثبت 213
گفتار ششم: مطالبه‌ي خسارت تأخير تأديه چك در اجراي ثبت 214
گفتار هفتم: اجراي چك مشروط از طريق ثبت 217
گفتار هشتم: مقايسه‌ي طرح دعوي حقوقي چك و اقدام از طريق اجراي ثبت 218
1- نقاط اشتراك 218
2- نقاط افتراق 218
گفتار نهم: انصراف از عمليات اجراي ثبتي 220
مبحث بيست و سوم: صدور اجرائيه در دادگاه حقوقي 222
گفتار اول: شرايط و تشريفات صدور اجرائيه در مورد چك در دادگاه حقوقي 222
گفتار دوم: شرايط صدور اجرائيه در دادگاه حقوقي 222
1- مشروط نبودن چك 223
2- تضميني نبودن چك 223
3- عدم اعلام مفقودي چك يا تحصيل چك از طريق وقوع جرم 223
گفتار سوم: تشريفات صدور اجرائيه در دادگاه حقوقي 224
1- صدور گواهينامه‌ي عدم پرداخت 224
2- تقديم دادخواست 224
گفتار چهارم: اقدام متقابل صادركننده در برابر صدور اجرائيه 224
گفتار پنجم: 225
نقاط اشتراك و افتراق ماده 23 قانون صدور چك و طريق اجراي ثبت 225
1- نقاط اشتراك طريق اجراي ثبت و صدور اجرائيه از دادگاه حقوقي 225
2- نقاط افتراق طريق اجراي ثبت و صدور اجرائيه از دادگاه حقوقي 226
مبحث بيست و چهارم: طرقي كه عليه همه‌ي مسئولين چك امكان اِعمال دارد 228
گفتار اول: دعوي حقوقيِ تجاري 228
1- صدور گواهينامه‌ي عدم پرداخت 228
2- رعايت مواعد تجاري 228
گفتار دوم: دعوي حقوقيِ مدني 228
مبحث بيست و پنجم: مفقود شدن چك 229
مبحث بيست و ششم: اقدامات تأميني در خصوص صاحب حساب 232
1- مسدود شدن كليه‌ي حساب‌هاي بانكي صادركننده و محروميت از دريافت تسهيلات 232
2- اعتبار سنجي مشتريان از سوي بانك‌ها 233
3- مسئوليت اداري و مدني براي بانك‌ها و كارمندان ايشان 233
منابع 235