پيشگفتار 11

بخش اول:قواعد دادرسي منصفانه و شرايط اضطراري 13

فصل اوّل: قواعد دادرسي منصفانه 16
مبحث اوّل: حق بر دادرسي منصفانه در اسناد بين المللي، منطقه اي و داخلي 19
گفتار اوّل: دادرسي منصفانه در اسناد بين المللي 19
الف - دادرسي منصفانه در اسناد جهاني 21
1 - دادرسي منصفانه در اعلاميه جهاني حقوق بشر 21
2 - دادرسي منصفانه در ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 22
3- دادرسي منصفانه در اسناد حقوق بين المللي بشردوستانه 24
4-دادرسي منصفانه در ساير اسناد بين‌المللي 26
ب- دادرسي منصفانه در اسناد منطقه‌اي 26
1- دادرسي منصفانه در كنوانسيون اروپايي حقوق بشر 27
2- دادرسي منصفانه در كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر 28
3 - دادرسي منصفانه در منشور آفريقايي حقوق بشر و ملت‌ها 29
4- دادرسي منصفانه در اعلاميه اسلامي حقوق بشر 30
گفتار دوّم: دادرسي منصفانه در حقوق داخلي 31
الف – حق برخورداري از حقوق مساوي در برابر قانون و دادگاه‌ها 32
ب- حق رسيدگي علني و منصفانه در دادگاه صالح، مستقل و بي طرف 33
ج- حق ممانعت از دستگيري خودسرانه 37
د – حق برخورداري از وكيل انتخابي و دسترسي به وي 37
مبحث دوّم : اصول راهبردي و تضمينات دادرسي منصفانه 39
گفتار اول : اصول راهبردي دادرسي منصفانه 39
الف- اصل برائت 40
ب – اصول دسترسي به دادگاه 41
1 - اصل علني بودن رسيدگي 41
2- اصل تساوي در برابر قانون و دادگاه‌ها 43
3- اصل استقلال و بي‌طرفي دادگاه 44
ج – اصل دادرسي غير بوروكراتيك 45
د- اصول ناظر به اجراي كامل دادرسي منصفانه 45
1- اصل قانوني بودن و صالح بودن دادگاه 46
2 – اصل قانوني بودن جرايم و مجازات‌ها 46
3- اصل منع محاكمه و مجازات مجدد 47
4- حق تجديد نظر 48
گفتار دوّم : تضمينات دادرسي منصفانه 49
الف- تضمين‌هاي ناظر بر اصل برائت 50
1- تضمينات اوليه (محوري) 50
1-1- حق اطلاع فوري و دقيق از ماهيت و دلايل اتهام 51
2-1- حق سكوت واعلام آن 51
3-1- ممنوعيت عطف بما سبق شدن قوانين جزايي 53
2- تضمينات مربوط به تحصيل دليل 53
ب- تضمينات اصل دسترسي به دادگاه 56
1- حق حضور فوري و محاكمه در دادگاه صلاحيت دار 56
2- حق رسيدگي بدون تأخير غير موجّه و در مدت زمان معقول 58
3- حق انتخاب و برخورداري از وكيل قانوني 58
4- حق داشتن وقت و تسهيلات كافي براي دفاع 59
5- حق احضار و سؤال از شهود 59
6- حق بهره‌مندي رايگان از خدمات مترجم 60
7- حق برخورداري از دادرسي علني 61
ج – تضمينات اصل دادرسي غير بوروكراتيك 63
فصل دوّم: شرايط اضطراري 64
مبحث اول : ماهيت شرايط اضطراري 67
گفتار اول : وجود شرايط اضطراري 68
گفتار دوّم : اصول حاكم بر شرايط اضطراري 72
الف : اصول حاكم بر تهديد عليه حيات ملت 73
1 – استثنايي بودن تهديد 73
2- غير ارادي و واقعي بودن تهديد 75
ب : اصول حاكم بر واكنش دولت عامل 77
1 – قانونمند بودن واكنش دولت 77
2 - ضروري و موقّت بودن واكنش دولت 78
مبحث دوّم : مصاديق شرايط اضطراري 80
گفتار اول : مخاصمات بين المللي 80
الف - جنگ 80
ب – دفاع مشروع 85
گفتار دوّم: وضعيت هاي اضطراري داخلي 86
الف - مخاصمات مسلّحانه داخلي 87
ب – شورش و ناآرامي 95
ج - وضعيت تهديد عليه امنيّت ملي يك كشور 98
د – مبارزه مسلحانه با تروريسم 101
گفتار سوم : مخاصمات مسلّحانه تركيبي 110
الف- بين‌المللي شدن مخاصمات داخلي به درخواست گروه شورشي 110
ب - بين‌المللي شدن مخاصمات داخلي به درخواست مقامات رسمي 112
1- مهمترين مداخلات پيش از منشور ملل متحد 112
2- مداخله كشورهاي خارجي از منشور ملل متحد تا خاتمه جنگ سرد 112
3 - مداخله كشورهاي خارجي پس از جنگ سرد 114
ج - مداخله شوراي امنيّت سازمان ملل متحد : 116
د – تسري حقوق بشر دوستانه به مخاصمات مسلّحانه تركيبي 119

بخش دوم: عدول از قواعد دادرسي منصفانه در شرايط اضطراري 121

فصل اول : معيارهاي معتبر عدول از دادرسي منصفانه 124
مبحث اول: معيارهاي ماهوي عدول از دادرسي منصفانه 125
گفتار اول: وجود وضعيت اضطراري (معيار استثنايي بودن وضعيت) 126
گفتار دوم : اصل ضرورت و تناسب 132
گفتار سوم : اصل عدم تناقض 134
الف- تاريخچه تدوين اصل عدم تناقض 134
ب – رعايت اصل عدم تناقض 135
مبحث دوّم : معيارهاي شكلي 137
گفتار اول : اصل اطلاع رساني رسمي (اصل علني بودن) 138
گفتار دوم : اصل عدم تبعيض 139
گفتار سوم : شرايط دادرسي 141
الف - اعلام رسمي حالت اضطراري 141
ب - اعلام موارد انصراف از دادرسي منصفانه 142
ج - دلايل انصراف از دادرسي منصفانه 143
د - دوره معقول 144
فصل دوّم : استانداردهاي غير قابل عدول از دادرسي منصفانه 145
مبحث اول : استانداردهاي قراردادي 150
گفتار اول : استانداردهاي شكلي 150
الف - خصوصيات دادگاه 150
1 – بي طرفي دادگاه 150
1-1- مفهوم بي طرفي 151
2-1- مفهوم بي طرفي در اسناد بين‌المللي 152
3-1- بي طرفي در سيستم قضايي ايران 154
4-1- غير قابل عدول بودن بي طرفي و استقلال قضايي 155
2 – استقلال قضايي 157
1-2- مفهوم استقلال قضايي 157
2-2- استقلال قضايي در اسناد بين‌المللي 158
3-2- استقلال قضايي در قوانين ايران 158
4-2- اقسام استقلال قضايي 160
3 - قانوني بودن دادگاه 161
ب - آيين دادرسي 165
1 - علني بودن دادرسي (علني بودن آخرين تصميم دادگاه) 165
2 - آگاهي يافتن سريع از اتهامات 167
3 - حضوري بودن محاكمه 168
4 - معاضدت قضائي و ارتباط بين متّهم و وكيل مدافع وي 169
5- كليه وسايل و حقوق ضروري دفاعي و حق بازجويي از شهود 172
6 - فرض برائت 175
7 – حق اجتناب از شهادت عليه خود يا اقرار به گناه 176
8 - رعايت سرعت لازم در روند دادرسي (بازداشت اداري و دادرسي منصفانه ) 177
9 – حق بهره مندي از مترجم 179
10 - حق پژوهش خواهي و آگاهي از محدوديت‌هاي زماني 180
11 - منع شكنجه و ساير رفتار يا مجازات بي‌رحمانه، غيرانساني و تحقيرآميز 181
گفتار دوّم : استانداردهاي ماهوي غير قابل عدول از دادرسي منصفانه 182
الف - حقوق لازم‌الاجرا 182
1- اصل قانوني بودن جرايم و مجازات و عطف بماسبق نشدن قوانين كيفري 182
2 - منع تعقيب و مجازات مجدد 184
ب – جبران خسارت و اطلاع از محدوديت هاي زماني 186
مبحث دوّم : استانداردهاي غير قراردادي 188
گفتار اول: قواعد عرفي حقوق بين المللي بشر 190
الف – اعلاميه جهاني حقوق بشر 191
ب- ظهور قواعد جديد حقوق عرفي (حقوق نرم) 195
ج- ساير قواعد و استانداردهاي عرفي بين‌المللي 197
1 – قواعد حداقل استاندارد در رفتار با زندانيان 198
2 – اصول ملل متحد براي حمايت از همه اشخاص تحت هرگونه اشكال بازداشت يا حبس 199
3- اصول بنيادين نقش وكلا 200
4- اصول بنيادي ملل متحد راجع به استقلال قضايي 201
5- اصول راهبردي ناظر بر نقش دادستان‌ها 202
گفتار دوّم : استانداردهاي عرفي مربوط به حقوق بين المللي بشر دوستانه 203
الف – قواعد حقوق بشري 204
ب– رويّه كميته بين‌المللي صليب سرخ 206
ج – قواعد عرفي مخاصمات داخلي 207
1- اعلاميه‌هاي انستيتوي بين‌المللي حقوق بشر دوستانه 208
2-استانداردهاي حداقل حقوق بشر دوستانه در وضعيت اضطراري (اصول پاريس). 209
3-اصول سيراكيوز 211
گفتار سوم : قواعد ناشي از رويّه قضايي بين‌الملل 213
الف – حمايت بين‌المللي از حقوق بنيادين بشر 214
ب – ممنوعيت سلب آزادي غيرقانوني افراد و حق حمايت ديپلماتيك 215
ج – ضرورت رعايت ملاحظات اوليه انساني 215

نتيجه گيري و پيشنهادات 217

فهرست منابع 235