ديباچه استاد بزرگوار جناب آقاي دكتر محمد سلطاني 13
مقدمه 15

بخش اول: پيدايش، كاركرد، ساختار و فعالان بورس انرژي 21
فصل اول: پيدايش بورس انرژي و كاركرد آن 24
مبحث اول: پيدايش بورس انرژي 24
گفتار اول: تاريخچه بورس انرژي 24
بند اول: ساير كشورها 25
(الف): اروپا و آمريكا 28
1. بورس انرژي اتريش (EXAA) 28
2. بورس انرژي اروپا (EEX) 29
3.بورس برق نورد پول 30
4. بورس بينالمللي نفت خام لندن (IPE) 31
5. بورس بازرگاني نيويورك (NYMEX) 33
(ب): آسيا 35
1. بورس انرژي هندوستان (IEX) 35
2. بورس سنگاپور (SGX) 36
بند دوم: ايران 37
گفتار دوم: علل پيدايش بورس انرژي 42
بند اول: شرايط منطقهاي و جهاني 42
بند دوم: تخصصي بودن معاملات انرژي 46
بند سوم: مزاياي بازار متشكل 46
بند چهارم: سياستهاي اقتصادي 49
مبحث دوم: كاركردهاي بورس انرژي 50
گفتار اول: كاركردهاي اوليه 52
بند اول: شفافيت 52
بند دوم: كشف قيمت و افزايش كارايي تخصيصي 57
بند سوم: رفتار عادلانه و ساختار بازار قانونمند 63
بند چهارم: سهولت و سادگي در انجام فرآيندها 63
بند پنجم: امنيت در تسويه و كاهش "ريسك نكول" 65
بند ششم: مديريت ريسك 69
گفتار دوم: كاركردهاي ثانويه 71
بند اول: تأسيس صندوقهاي كالايي 72
بند دوم: تنوع محصولات 73
بند سوم: خصوصي‌سازي و ايجاد فرصتهاي سرمايه گذاري 76
بند چهارم: فرهنگ سازي رفتار مصرفي 82
بند پنجم: حضور گسترده مشاركت كنندگان 82
بند ششم: كاهش هزينه معاملاتي 83
فصل دوم: ساختار و فعالان بورس انرژي 85
مبحث اول: ساختار بورس انرژي 85
گفتار اول: اركان سازماني و تركيب سهامداران 85
بند اول: اركان سازماني 85
(الف): ايران 86
(ب): بورس انرژي اروپا 88
1. شوراي بورس 88
2.هيئت مديره 89
3. اداره نظارت بر بازار 90
4.كميته مجازات 90
بند دوم: تركيب سهامداران بورس 91
(الف): ايران 91
(ب): ساير كشورها 95
گفتار دوم: بازارها 97
بند اول: ايران 98
بند دوم: ساير كشورها 100
مبحث دوم: فعالان بورس انرژي 101
گفتار اول: فعالان اصلي 101
بند اول: كارگزار 101
بند دوم: اتاق پاياپاي 105
بند سوم: مشتري 107
بند چهارم: بازارگردان 108
گفتار دوم: فعالان فرعي 109
بند اول : آربيتراژيست 110
بند دوم: بورسباز 111
بخش دوم: معاملات در بورس انرژي 115
فصل اول: انواع قرارداد، اوصاف و نحوه انعقاد 119
مبحث اول: انواع قرارداد و اوصاف آن 119
گفتار اول: انواع قرارداد 119
بند اول: بازار فيزيكي 120
(الف): قرارداد نقدي 120
(ب): قرارداد نسيه 120
(ج): قرارداد سلف 120
(د): قرارداد كشف پريميوم 121
بند دوم: بازار مشتقه 122
(الف): قرارداد سلف موازي 122
(ب): قرارداد آتي 124
(ج): قرارداد اختيار معامله 127
گفتار دوم: اوصاف قراردادها 133
بند اول: لازم 133
بند دوم: منجز 134
بند سوم: معوض 135
بند چهارم: تمليكي، عهدي 135
بند پنجم: قطعي 136
بند ششم: معين، نامعين 138
بند هفتم: الحاقي 138
بند هشتم: ارشادي 139
بند نهم: تشريفاتي 141
مبحث دوم: نحوه انعقاد معامله 142
گفتار اول : تشريفات قبل از انعقاد معامله 142
بند اول: ثبت 142
(الف): ثبت كالا در بازار فيزيكي 143
(ب): ثبت كالا در بازار مشتقه 145
1. قرارداد سلف موازي 145
2. قرارداد آتي 146
بند دوم: اخذ كد معاملاتي 148
بند سوم: پذيرش كالا و اوراق بهادار 151
(الف): ضوابط عمومي پذيرش 151
(ب): ضوابط اختصاصي پذيرش 153
1. شرايط پذيرش كالا در بازار فيزيكي 154
1-1. پذيرش كالاي اصلي 154
1-2. پذيرش كالاي مشابه 156
2. پذيرش كالا در بازار فرعي 157
3. پذيرش اوراق بهادار مبتني بر كالا در بازار مشتقه 160
4. تعليق و لغو پذيرش 162
4-1. تعليق 163
4-2. لغو پذيرش 165
4-2-1. بازار فيزيكي 165
4-2-2. بازار مشتقه 167
گفتار دوم: مرحله انعقاد معامله 167
بند اول: شرايط صحت معاملات 167
(الف): قصد 168
1. ايجاب و قبول 168
2.عدول از ايجاب 171
3.تعارض در ايجاب 173
(ب): اهليت 174
(ج): معلوم بودن موضوع معامله 175
(د): جهت معامله 176
بند دوم: نمايندگي در انعقاد معاملات 176
بند سوم: روشهاي انعقاد معامله 181
(الف): بازار فيزيكي 182
1. حراج حضوري و مراحل آن 182
1-1. پيش‌گشايش 184
1-2.مظنه‌يابي 184
1-3.رقابت 186
1-4. عرضة مازاد 188
1-5. نظارت 189
2.روش تمام الكترونيكي و مراحل آن 189
2-3. حراج پيوسته 190
2-4. حراج ناپيوسته پاياني 190
3.روش عرضه يكجا 191
(ب): بازار مشتقه 194
بند چهارم: زمان و مكان انعقاد معاملات 194
(الف): زمان انعقاد معامله 195
(ب): مكان انعقاد معامله 196
بند پنجم: تأييد انعقاد معاملات 197
فصل دوم: آثار معاملات 199
مبحث اول: آثار ناشي از قطعيت معامله 199
گفتار اول: تسويه و پاياپاي تعهدات 200
بند اول: ضوابط عمومي تسويه 201
(الف): زمان تسويه و اعلاميه تسويه وجوه 201
(ب): مهلت تسويه 202
(ج): روشهاي تسويه 203
1.تسوية نقد: 203
2.تسوية خارج از پاياپاي: 204
3.تسويه با تضمين: 205
(د): تغيير در روش تسويه 205
(ه): امور تسويه 205
بند دوم: ضوابط اختصاصي تسويه 206
(الف): تسويه در بازار فيزيكي 206
1. حراج حضوري 206
2.عرضه يكجا 207
3. تمام الكترونيكي 208
(ب): تسويه در بازار مشتقه 208
1. معاملات سلف موازي استاندارد 208
2.قرارداد آتي 209
گفتار دوم: تحويل كالا و تسويه نهايي 211
بند اول: تحويل كالا 212
(الف): تلورانس تحويل 212
1. تلورانس تحويل مثبت 213
2. تلورانس تحويل منفي 213
(ب): زمان تحويل 214
بند دوم: تسويه نهايي 214
(الف): قرارداد سلف موازي استاندارد 214
1. عدم امكان تسويه نقدي قرارداد 214
2.امكان تسويه نقدي قرارداد 215
(ب): قرارداد آتي 216
مبحث دوم: آثار ناشي از عدم انجام تعهد 218
گفتار اول: عوامل انفساخ و آثار ناشي از آن 218
بند اول: انجام ندادن امور تسويه 219
بند دوم: عدم صدور حواله خريد كالا 219
بند سوم: تلف مورد معامله قبل از تسليم 220
گفتار دوم: فسخ و آثار آن 222
بند اول: عدم تحويل كالا 222
بند دوم: تأخير در امور تسويه 224

پيوست ها 227
پيوست شماره 1: فرم سفارش فروش (بازار مشتقه) 229
پيوست شماره 2: فرم سفارش خريد (بازار مشتقه) 231
پيوست شماره 3: فرم تقاضاي پذيرش و درج كالا در بورس انرژي 233
پيوست شماره 4: فرم تعهدنامه پذيرش كالا 235
پيوست شماره :5 فرم شناسه كالا 237
پيوست شماره 6: «فرم تطابق كالا» 238
پيوست شماره 7 241
پيوست شماره 8 242
پيوست شماره 9 244
منابع 245