دنیایی که امروزه در آن زندگی می‌کنیم، با پا گذاشتن به هزارة سوم میلادی تحولات بسیار سریع و شگفت آوری را در تمام شؤون خود تجربه می­کند. رشد صنعت و تکنولوژی به گونه ای ادامه می­یابد که حتی پدیدآورندگان آن را نیز دچار حیرت و شگفتی کرده است و به نظر می‌رسد خود آنها نیز انتظار چنین پیشرفت سریعی را در تکنولوژی و فناوری روز نداشته باشند.

کلیة علومی که در مراکز تحقیقاتی روی آنها تحقیق و پژوهش صورت می‌گیرد، چه علوم اجتماعی، پزشکی یا مهندسی، چنان بهم گره خورده و با اتکاء به هم پیشرفت می‌کنند که وصف ناپذیر است. به عنوان مثال تا چند سال پیش تصور این امر مشکل بود که بتوان قاتل یا متجاوز به عنف را با کمک علم ژنتیک و آزمایش DNA شناسایی کرد و تحویل مراجع قضایی داد. اما امروزه این امر کاملا بدیهی و پیش پا افتاده تلقی می‌شود و علم ژنتیک و زیست شناسی تنها یکی از چند علوم مرتبط با علم جرم شناسی محسوب می­شود.

بدون شک یکی از عوامل مهم و عمدة این ارتباط و پیوند بین علوم مختلف در دنیای امروز و کمک به پیشرفت و توسعة آنها، وسیله ای به نام کامپیوتر می‌باشد. انعطاف پذیری و همزیستی این وسیلة شگفت انگیز به حدی است که بدون استثناء در تمامی زمینه‌های فعالیتهای اجتماعی می­توان از آن استفاده کرد. استفاده از آن در علوم پیچیده ای مثل فضانوردی گرفته تا سیستم خودپرداخت وجه از گیشة یک بانک گستردگی دارد و تمامی اینها مرهون بهره برداری از این تکنولوژی مدرن و ارزنده است.

با توجهی دقیق به دنیای کامپیوتر می­توان دو دورة کاملا مجزا را برای آن درنظر گرفت:

1. دوره قبل از ورود به دنیای اینترنت.


2. دورة پس از ورود به دنیای اینترنت.

بر هیچ کس پوشیده نیست که با تولد اینترنت و پا گذاشتن آن به عرصة استفاده از تکنولوژی کامپیوتری، تحولی عظیم در کارآمدی، انعطاف پذیری، سرعت عمل و توسعة آن ایجاد شده است. امروزه تکنولوژی ارتباطات حول همین موضوع گردش دارد و فناوری اطلاعات بدون درنظر گرفتن دنیای شگفت انگیز آن چیزی جز شیئی بی محتوا نخواهد بود.

اما از آنجا که غرایز و اهداف انسانها مختلف است و همان طور که همیشه اشخاصی هستند که با به خدمت گرفتن علوم در جهت آسایش و رفاه انسانها گام برمی­دارند، افرادی نیز وجود دارند که به تنها چیزی که می‌اندیشند استفاده از علوم و بهره برداری از آن برای دستیابی به منافع شخصی حتی به بهای وارد آمدن خسارات بسیار به عموم جامعه باشند.

در مورد استفاده از تکنولوژی کامپیوتر و به تبع آن دنیای اینترنت نیز همین سخن صادق است. همان طور که منافع و مزایای استفاده از این صنعت در پیشبرد امور اجتماعی غیرقابل انکار است. در مقابل، افعال ناشایستی را می‌توان بوسیلة آن انجام داد که شاید قبل از بروز این پدیده تصور آن هم محال بود. در گذشته ای نه چندان دور که شاید قدمت آن به سه دهه نیز نمی­رسد، مشغلة فکری حقوقدانان و مجریان قانون و یا حتی عموم افراد جامعه، مقابله با جرایمی مثل قتل، هتک ناموس، سرقت، کلاهبرداری و جرایمی از این قبیل بود. عموما می‌توان گفت که تنوع ارتکاب آنها محدود بود و پیچیدگی خاصی نیز نداشت. اما با ورود تکنولوژی کامپیوتر و به تبع آن اینترنت به عرصة جامعه چنان تحولی در ارتکاب جرایم رخ داده که متصدیان امر را با سردرگمی عجیبی رو به رو ساخت و با اینکه قریب به دو دهه از رسیدگی و اظهار نظر دربارة آن می­گذرد، حتی در کشورهایی که از یک نظام قضایی قوی و قانونگذاری منسجم برخوردارند، تصحیح یا تییر قوانین در این زمینه ادامه دارد.

پیشرفت سریع و نو شدن هر روزة تکنولوژی کامپیوتر و دنیای ارتباطات و فناوری اطلاعات به حدی است که عنان و اختیار را از کف تدوین کنندگان قانون، دادگاهها و مجریان قانون ربوده است و به آنها مجال تطبیق و همسان سازی نیروها و سیستمهایشان را با این پدیده نمی­دهد. پیچیدگی کارکردها و فعالیتهایی که در این زمینه وجود دارد، تدوین کنندگان قانون را در جرم انگاری سوء استفاده از آنها و تعیین مجازات عاجز نموده است. همچنین دادگاهها نیز که وظیفة اصلی آنها تطبیق قوانین جزائی با اعمال ارتکاب یافته و محکومیت یا تبرئة آنها می­باشد، به دلیل وجود مفرهای گوناگونی که متعرضان و متخلفان برای خود تدارک می‌بینند، ناتوان از صدور حکم واقعی و مجازات آنها و احقاق حق متضررین و زیان دیدگان می‌باشند.

شاید دردسرها و مشکلاتی که در مرحلة کشف و پی جویی جرایم که وظیفة مجریان قانون می‌باشد، وجود دارد، کمتر از دو مرحلة قبلی نباشد. این تکنولوژی چنان قدرتی در اختیار بشر قرار داده که به راحتی می‌تواند از هر گوشة دنیا وارد مهمترین و پیشرفته ترین سیستمهای نظامی، امنیتی، اقتصادی، دولتی و خصوصی شود و هرآنچه بخواهد انجام دهد و بدون برجا گذاشتن کوچکترین اثری از خود از آن خارج شود. اینجاست که دردسر بزرگ ماموران کشف جرایم در شناسایی مرتکبین اینگونه جرایم شروع می­شود.

حتی موضوع جرایم کامپیوتری از لحاظ اهمیت و میزان خسارات وارده با جرایم سنتی تفاوت دارد. تصور کنید یک یا چند نفر سارق با ورود به یک منزل یا حتی بانک کلیة اثاثیة منزل یا وجوه موجود در بانک را سرقت می­نمایند. حداکثر خسارات وارده را که می‌توان در اثر ارتکاب این جرم تصور نمود چقدر است؟ حال سرقت اطلاعات محرمانة یک شرکت تجاری یا سرقت فعالیتهای پژوهشی که بر روی شبکه قرار دارد، حداقل خسارتی را که می‌توان از آن صحبت کرد شاید فراتر از میلیونها دلار باشد که با دهها سرقت گانگستری بزرگ نیز برابری نمی کند. تفاوت بین این دو از آنجا ناشی می‌شود که سرقت اطلاعات از روی شبکه با محدودیتهای فیزیکی که در سرقت از منازل یا بانک وجود دارد مواجه نیست و تنها چیزی که می‌تواند برای متجاوز به سیستم محدودیت ایجاد کند امکانات کامپیوتری است که در اختیار دارد. یا در جرمی مثل ترویج عکسها و تصاویر مستهجن و مبتذل، اگر حالت سنتی و فیزیکی آن را درنظر بگیریم، مرتکب مزبور اگر امکانات بسیار پیشرفته تکثیر و چاپ و نیروی انسانی کافی در اختیار داشته باشد، چه تعداد از اینگونه تصاویر را در اختیار چند نفر می‌تواند قرار دهد؟ درحالیکه کافیست شما و میلیونها نفر مثل شما با نشستن پشت کامپیوتر و اتصال به اینترنت، تنها با فشار یک کلید و در مدت زمان بسیار کوتاهی هزاران تصویر از این دست را منتشر نمایید. آیا این هم چیزی جز برداشته شدن محدودیتهای فیزیکی از مقابل فعالیتهای مجرمانه می‌باشد؟!

البته همانطور که مستحضرید، اینها نمونه‌های بسیار ساده و پیش پا افتاده در دنیای کامپیوتر و اینترنت محسوب می‌شوند. امروزه ارتکاب بعضی جرایم توسط هکرها به گونه ای است که لطمه به امنیت ملی یک کشور یا زیربنای اقتصادی و اجتماعی آنها محسوب می‌شود. اهمیت این مسأله بدان حد است که کشورهایی که هنوز به عنوان یک تازه وارد در عرصة دنیای کامپیوتر شناخته می‌شوند و هم اکنون نیز تنها به عنوان یک مصرف کننده یا به عبارت بهتر صرفا تماشاگر این قضایا هستند به تکاپوی تصویب قوانین سخت و لازم الاجرایی در جهت مبارزه با اینگونه جرایم افتاده اند. البته حق هم همین است. چون با سرعتی که در زمینة رشد تکنولوژی کامپیوتر مشاهده می‌شود، در آینده ای نه چندان دور کلیة کشورها چه مایل باشند یا نباشند، باید با معضلات ناشی از آن دست و پنجه نرم کنند.

آنچه که در بالا بدان اشاره شد، صرفا بیان گوشه ای ناچیز از اهمیت دنیای کامپیوتر و نقش آن در کلیة شئون زندگی اجتماعی ما می‌باشد. امروزه نمی توان حضور تکنولوژی ارتباطات و فناوری اطلاعات را نادیده گرفت و بدون لحاظ آن سیاستهای کلان جامعه را تدوین کرد. زندگی در ابتدای هزارة سوم میلادی به گونه ای مسیر خود را یافته است که یکی از اجزای لاینفک آن را کامپیوتر و سیستمهای وابسته به آن تشکیل می­دهد. بنابراین لازم است که جهت مواجهة صحیح و منطقی با آن، با قوانین مربوطه آشنا شویم و سعی کنیم هنجارهای مربوط به آن را رعایت کرده و به آنها احترام بگذاریم.

1-تبیین موضوع

در دنیای مجازی افراد می­توانند فارغ از محدودیت­هایی چون مرزهای ملی، حاکمیت سیاسی، نظارت سازمانها، مراجع مختلف، زبان، ملیت، نژاد، جنسیت و ... از هر کجای دنیا و در هر زمان با جوامع مختلف ارتباط برقرار نماید. با آنها وارد گفتمان شود و از نظرات آنها مطلع شود.پس از گذشت انقلاب صنعتی که با بهره­گیری از ابزارها و وسایل پیشرفته صنعتی، در امر تولید کالا تحولات شگرفی در سطح دنیا به دنبال داشت و عصر صنعتی را رقم زد اکنون پس از گذشت قرنها دچار «انقلاب اطلاعات» شده ایم که تاثیرات آن نسبت به انقلاب صنعتی بیشتر است که در مقابل عواقب این دگرگونی اطلاعات شامل یک ایالت یا یک سرزمین مشخص نیست بلکه شامل تمام جوامع ملل میگردد. در این دنیای مجازی با همه­ی کارکردهای دنیای واقعی انجام می­شود با این تفاوت فارغ از محدودیت­های فیزیکی شکل می­گیرد بدون توجه به مکان و زمان و .... به وقوع می­پیوندد که اثراتی که این جامعه مجازی می­گذارد بسیار بیشتر از جامعه واقعی است. جامعه عاري از جرم تا به حال وجود نداشته است و پس از این نیز وجود نخواهد داشت. با تحولات جامعه ، جرایم نیزمتحول شده است.با رشد جامعه ، جرایم نیز رشد می‌کنند. فناوري‌هاي جدید ،علاوه بر اینکه امکان ارتقاع جامعه را به وجود آورده، برای مجرمان فرصت خوبی را ایجاد نموده تا به راحتی بتوانند سوء استفاده از افراد جامعه انجام بدهند .

2-اهداف پژوهش

در این پژوهش برآنیم تا ابتدا جايگاه قانون جرايم رايانه ايي را بيان كنيم و ویژگی‌های جرم رايانه ايي را برشماریم و در مرحله ی بعد به معرفی اركان تشكيل دهنده اين جرم را در حقوق داخلي و در حقوق بين الملل بپردازیم و در نهایت به دنبال این هدف هستیم که ببینیم اولا این اصول تا چه میزان در قوانین موضوعه ما رعایت شده است یا نه و ثانیاً این اصول تا چه میزان با نقطه­ی مطلوب فاصله دارد و برای رفع نقاط ضعف آن چه راهکارهایی وجود دارد.

3-پرسش و فرضیه

روشن است كه اينترنت زندگي بشر را تغيير ميدهد. اما خصوصيات اين دگرگوني هم جنبه‌هاي مثبت دارد و هم جنبه‌هاي منفي .اغتشاش هويت يكي ديگر از تاثيرات احتمالي است كه استفاده از اينترنت براي اقشار جامعه امروزي به وجود آورده است .در اين پژوهش با بررسي آسيب‌هاي شبكه –اينترنت – وپاسخگويي به اين سوال كه آيا در عرصه­ي بين الملل ضمانت اجرايي هست كه مانع تحقق جرم سايبري بشود يا نه؟و بررسي اين موضوع كه كاستي‌هاي قانون جرايم رايانه ايي در حقوق داخلي و در حقوق بين الملل چيست؟و همچنين پرداختن به اين موضوع كه اركان تشكيل دهنده جرم سايبري شامل چه ركن‌هايي است؟ و داراي چه ويژگي­هايي ميباشد. جرايم رايانه ايي تا چه میزان در قانون جرايم رايانه ايي در حقوق داخلي مورد اشاره قرار گرفته است؟تا چه اندازه ضمانت اجراي در جلوگيري از جرم سايبري موثر بوده است؟

آیا شرایط تحقق جرم سايبري درحقوق ایران و ديگر كشور‌ها یکسان است یا خیر؟وجوه اشتراک وافتراق در حقوق ايران و ديگر كشور‌هاي بين المللي چیست؟

در عرصه بين الملل قوانيني براي جلوگيري از تحقق اين جرم پيش بيني شده است و در بعضي از اسناد بين المللي نيز از آن نام برده اند بنابراين همه­ي ملت‌ها براساس اصل حسن نيت برآن پاي بند هستند.

4-مشکلات پیش روی تحقیق

به دلیل ویژگی خاص جرایم رایانه ای ، که همان بعد فراملی بودن آن، این جرم از سایر جرایم خود را متمایز کرده است و به خاطر همین ویژگی خاص آن کار را سخت تر کرده است چرا که علاوه بر آشنایی این جرم در بعد داخلی باید در صحنه ی بین المللی نیز آشنایت داشته باشیم. از طرف دیگر برای آشنایی در بعد داخلی منابع محدود در اختیار داریم و دسترسی به منابع لاتین هم با محدودیت مواجه هستیم. و تا حالا بررسی این موضوع به شکل تطبیقی صورت نگرفته تا یک معیاری در دست ما قرار بگیرد و منابع فارسی هم که در اختیار داریم مصادیق این جرم را بیان نموده است و به تشریح مبحث نپرداخته است. و منابع لاینی که در دسترس میباشد بیشتر به دادن آمار و ارقارم جرم در حوزه داخلی کشور خود پرداخته است و به توصیف و تشریح بحث نپرداخته است. از طرف دیگر قوانین کشورها در این حوزه هم با هم تفاوت دارد­.