1-آغاز سخن

رویکرد سازمان ملل در مورد مبارزه با تروریسم با حمله غافلگیرانه گروه تروریستی القاعده به برج­های دوقلوی سازمان تجارت جهانی، جامعه بین­المللی را سراسیمه کرد تا بلافاصله سازمان­های بین­المللی وکشورها سیاست­ها، اقدامات و راهکارهایی برای مقابله با این مسئله بین­المللی اتخاذ کنند. سازمان ملل متحد که بزرگترین و برجسته­ترین سازمان بین­المللی می­باشد. نسبت به این حوادث تروریستی واکنش نشان داد. شورای امنیت سازمان ملل متحد به­عنوان مهمترین رکن سیاسی و بازوی سازمان، در اولین اقدام خود بلافاصله تشکیل جلسه داد و قطعنامه ۱۳۶۸ را به اتفاق آرا صادر کرد. در این مدت مجمع عمومی سازمان ملل که تمامی کشورهای عضو در آن حضور دارند قطعنامه شماره ۵۶/۱ را تصویب کرد، این قطعنامه اقدامات تروریستی را به شدت محکوم کرد و از سایر نهادهای سازمان خواست که پاسخ مناسب و هماهنگی نسبت به حوادث اخیر اتخاذ کنند. قطعنامه ۱۳۶۸ شورای امنیت بر حق ذاتی کشورها در دفاع از خود بر اساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد تاکید کرد. از اعضای جامعه بین­المللی خواست که در مقابله با تهدیدات جدید بین­المللی متحد و هماهنگ باشند. این قطعنامه همچنین اقدامات ایالات متحده و متحدینش را که به گروه تروریستی القاعده اعلان جنگ داده بودند را مورد تأیید قرار داد. اما قبل از حوادث تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ سازمان ملل و بسیاری از کشورها به تروریسم به­عنوان یک معضل در سطح داخلی، ملی و یا در سطح منطقه­ای نگاه می­کردند و توجه چندانی به پدیده تروریسم نمی­کردند و همچنین سازمان­های بین­المللی در نوع اقدام علیه گروه­های تروریستی و حامیان مالی و انسانی آن­ها تا حد زیادی با فراغ بال عمل می­کردند. اما فروپاشی برجهای دو قلو سازمان تجارت جهانی که نماد قدرت و جلال امریکا و نظام سرمایه­داری بود، باعث شد که دیگر تروریسم به­عنوان یک معضل در سطع بین­المللی تعریف شود و بر این اساس سازمان ملل در مدیریت این مبارزه علیه تروریسم بین­الملل که جان انسان­های بی­گناه بسیاری را گرفته بود، مسولیت مهمی بر­عهده داشت. البته سایر ارکان و نهادهای سازمان ملل در بعد غیرنظامی سیاست­هایی از قبیل: کاهش شکاف بین شمال و جنوب از طریق کمک به پیشرفت و توسعه کشورهای جهان سوم، دمکراسی سازی، مبارزه با فقر و بیسوادی، فساد مالی، اداری و پولشویی و توجه بیشتر به شأن و منزلت انسان­ها اتخاذ کردند. شورای امنیت در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۱ قطعنامه ۱۳۷۳ را صادر کرد. براساس این قطعنامه یک کمیته به نام کمیته ضد تروریسم(CTC) تشکیل شد و یکسری مجازات­هایی برای مرتکبین و حامیان مالی و انسانی تروریست­ها در هر کجا که باشند تعیین شد. بندهای دیگر این قطعنامه پس از آنکه کشورهای عضو را از هرگونه همکاری و کمک به تروریست­ها بازمی­دارد، اعضا را در مبارزه با تروریست­ها از طریق همکاری کامل اطلاعاتی، تعقیب و مجازات تروریست­ها و تصویب کنوانسیون­های بین­المللی متعهد به همکاری می­کند.

کمیته مبارزه با تروریسم نهادی فرعی از شورای امنیت سازمان ملل است که بر اساس قطعنامه شماره ۱۳۷۳ سال ۲۰۰۱ شورای امنیت که به اتفاق آراﺀ در ۲۸ سپتامبر سال ۲۰۰۱ و به دنبال وقوع حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ایالات متحده به تصویب رسید، تأسیس شد. این کمیته تحت قطعنامه­های ۱۳۷۳ و ۱۶۲۴ شورای امنیت هدایت شده و به فعالیت در زمینه­های مربوط به فرایند مبارزه با پدیده تروریسم می­پردازد. هدف از تشکیل این کمیته تقویت توانایی کشورهای عضو سازمان ملل برای مقابله و پیشگیری از اقدامات تروریستی هم درون مرزهای کشورهای عضو و هم در مناطق مختلف دنیا می­باشد. این کمیته با کمک هیئت مدیره اجرایی که مسئولیت اتخاذ تصمیمات مربوط به کمیته، هدایت ارزیابی­های کارشناسانه هرکدام از کشورهای عضو و تسهیل انتقال کمک­های فنی به کشورها را در این راستا برعهده دارد، در مسیر مبارزه با تروریسم گام برمی­دارد. کمیته مبارزه با تروریسم یک منبع مستقیم در جهت مبارزه با تروریسم نیست، بلکه این نهاد به­عنوان واسطه­ای میان کشورها و یا گروه­های دارای ظرفیت و توانایی برای اقدامات ضد تروریستی و کشورهای نیازمند یاری عمل می­کند.

در ۲۶ مارس ۲۰۰۴ شورای امنیت قطعنامه ۱۵۳۵ را تصویب کرد که براساس آن مدیریت اجرایی ضد تروریسم (CTED) تأسیس می­شود. درواقع این مدیریت به­منظور تقویت فعالیت­های کمیته ضد تروریسم (CTC) از طریق فعالیت­ها و ظرفیت­های بین­المللی، منطقه­ای، زیرمنطقه­­ای، سازمانی و همچنین کمک به کشورهایی که نیاز به همکاری در اجرایی کردن تعهدات خود براساس ۱۳۷۳ دارند، می­باشد. همچنین بر این اساس، فعالیت­های CTC و CTED در آینده توسعه می­یابد. هر دولت عضو سازمان ملل براساس قطعنامه ۱۳۷۳ موظف است که گزارش­های اولیه خود را در رابطه با اقداماتش به CTC ارائه دهد. از ۱۹۱ عضو سازمان ملل ۱۶۱ کشور تمایل به همکاری بیشتری از خود نشان داده­اند. کمیته ضد تروریسم (CTC) و مدیریت اجرایی ضد تروریسم (CTED) با چالش­هایی از قبیل خودداری بعضی از کشورها و سازمان­ها از ارئه گزارش، فقدان امکانات لازم بعضی از کشورها و سازمان­های بین­المللی برای اجرایی کردن قطعنامه ۱۳۷۳ و همچنین نبود ضمانت اجرای کافی و روشن مواجه هستند.

2-طرح موضوع

هدف از طرح موضوع فوق، بررسی مفاهیم تروریسم و ارائه تصویری از جایگاه و فعالیت­های کمیته ضد تروریسم شورای امنیت در مبارزه با تروریسم بین المللی و میزان انطباق آن با تعهدات حقوق بشری و تشریح روند تکاملی این فعالیت­ها به موازات گسترش اقدامات تروریستی در نقاط مختلف جهان به­خصوص پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 و ارزیابی از میزان موفقیت در فعالیت­های فوق­الذکر و بررسی مفاد قطعنامه 1373 (2001) و بررسی کنوانسیون­هایی که کمیته ضد تروریسم مبدع آن­ها بوده و بررسی میزان الحاق کشورها به کنوانسیون­های مقابله با تروریسم از زمان تأسیس کمیته به­همراه بررسی اقدامات جمهوری اسلامی ایران در زمینه اجرایی نمودن مفاد قطعنامه 1373 شورای امنیت، می­باشد. همچنین موضوع فوق می­تواند مراجع ذیربط داخلی و جامعه حقوقی کشور را با یکی از نهادهای فرعی شورای امنیت و سازوکارهای آن آشنا سازد و فهم جامعی را از جایگاه حقوق بشر در حقوق بین­الملل در میان صاحب­نظران این رشته ترسیم کند.

‌آنچه به­عنوان سوال اصلی در موضوع فوق میتوان مطرح کرد عبارت است از آنکه چگونه می­توان کمیته ضد تروریسم شورای امنیت را که مأموریت خطیری در مبارزه با تروریسم دارد به رعایت موازین حقوق بشری ملزم دانست؟ پرواضح است که برای پاسخگویی به سوال فوق ابتدا باید عملکرد کمیته ضد تروریسم شورای امنیت در برابر اعضاء و افراد ادعایی وابسته به گروه­های تروریستی همچون القاعده و داعش را مورد بررسی قرار داد تا میزان التزام کمیته ضد تروریسم به رعایت حقوق بشر روشن شود.

‌به­عنوان فرضیه می­توان بیان داشت که قواعد حقوق بشر اعتباری فرامعاهده­ای دارد و در قبال تمام اعضای جامعه بین­المللی از جمله سازمان ملل متحد و ارگان­های فرعی آن مثل کمیته ضد تروریسم شورای امنیت قابل استناد است. همچنین علی­رغم تأکیدات قطعنامه­های متعدد شورای امنیت درخصوص احترام به حقوق بشر در فرایند مبارزه و مقابله با تروریسم، موارد متعددی وجود دارد که عملکرد کمیته ضد تروریسم شورای امنیت موجب نقض حقوق افراد شده است.

3-تعریف مفاهیم

شورای امنیت سازمان ملل متحد: یکی از ارکان سازمان ملل متحد است که وظیفه پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را به عهده دارد.

‌کمیته ضد تروریسم (CTC): یکی از نهادهای فرعی شورای امنیت می­باشد که بر اقدامات کشورهای عضو سازمان ملل متحد برای ایجاد یک قابلیت جهانی برای مقابله با تروریسم نظارت دارد.

‌مدیریت اجرایی کمیته ضد تروریسم (CTED): توانایی کمیته ضد تروریسم را در جهت نظارت بر اجرای قطعنامه 1373 و انجام مؤثر وظایفش در راستای ایجاد ظرفیت­های بیشتر در زمینه فعالیتش، افزایش می­دهد.

‌تروریسم بین­المللی: به استفاده از خشونت و یا تهدید به استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی، مذهبی و یا ایدئولوژیکی گفته می‌شود.

‌حقوق بشر: حقوق بشر اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود.

‌کمیساریای عالی حقوق بشر: بخشی از سازمان ملل متحد می‌باشد که در زمینه تبلیغ و حفاظت حقوق بشر با ضمانت قوانین جهانی فعالیت کرده و همچنین در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز وجود آن الزامی شمرده شده است.