مقدمه 13

بخش اول: مفاهيم اساسي 27
فصل اول: تعاريف و مفاهيم 31
مبحث اول: مهاجر و مفاهيم مشابه 31
گفتار اول: مهاجر و مهاجرت 31
بند اول: مهاجرت 32
بند دوم: مهاجر 33
گفتار دوم: بررسي مفاهيم مشابه و متداخل 38
بند اول: شهروندي و تابعيت 39
بند دوم: بيگانه و غير شهروند 40
بند سوم: اقليت 43
مبحث دوم: مفهوم مهاجران مجاز و غير مجاز و روش‏‏هاي قانوني و غير قانوني مهاجرت 46
گفتار اول: مهاجران مجاز و غير مجاز 47
بند اول: مهاجران مجاز 48
بند دوم: مهاجران غير مجاز 49
گفتار دوم: روش‏‏هاي قانوني و غير قانوني مهاجرت 55
بند اول: روش‏‏هاي قانوني 55
بند دوم: روش‏‏هاي غير قانوني 56
الف- مهاجرت از طريق قاچاق 59
ب- مهاجرت از طريق تجارت انسان 60
ج- تفاوت تجارت و قاچاق انسان و برخي مفاهيم مشابه 62
فصل دوم: گونه شناسي مهاجران 67
مبحث اول: مهاجران اختياري 70
گفتار اول: مهاجران كاري 71
گفتار دوم: اعضاي خانواده مهاجران 74
گفتار سوم: مهاجران فرهنگي، آموزشي يا تفريحي 76
مبحث دوم: مهاجران اجباري 78
گفتار اول: انواع مهاجران اجباري 79
بند اول: پناهنده 80
الف- پناهنده به مفهوم عام 80
ب- پناهنده به مفهوم خاص 83
1- تعريف پناهنده در كنوانسيون 1951 و توسعه‏‏هاي بعدي اين مفهوم 84
2- دورنمايي از وضعيت پناهندگان 88
بند دوم: پناه جو 89
بند سوم: اشخاص آوارهو علل آوارگي 91
الف- اشخاص آواره 91
ب- علل آوارگي 94
1- آوارگي در نتيجه درگيري 94
2- آوارگي ناشي از توسعه 95
3- آوارگي در نتيجه بلايا و حوادث طبيعي و تغييرات آب و هوايي 95
گفتار دوم: اختلاط ميان مهاجران اجباري و غير اجباري 99
بند اول: كوچ‏‏هاي مختلط و غير مجاز 101
بند دوم: تبديل كوچ پناهندگان به كوچ‏‏هاي مختلط 104
بند سوم: انگيزه‏‏هاي مختلط 104
بند چهارم: كوچ‏‏هاي آتي 105
بند پنجم: تغيير وضعيت 106

بخش دوم: جايگاه حقوق مهاجران در نظام بين‏المللي حقوق بشر 113
فصل اول: وضعيت حقوق بشر مهاجران 116
مبحث اول: بررسي تاريخي حقوق سنتي بيگانگان 117
گفتار اول: حمايت ديپلماتيك 119
گفتار دوم: معيار رفتار ملي 121
گفتار سوم: معيار حداقل بين‏المللي 122
مبحث دوم: برخورداري مهاجران از حقوق بنيادين بشر 125
گفتار اول: حقوق مدني و سياسي 128
بند اول: مشاركت و فعاليت سياسي 129
بند دوم: حقوق مرتبط با دادرسي عادلانه 132
بند سوم: حق داشتن خانواده: وحدت و وحدت دوباره خانواده 134
گفتار دوم: حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي 140
بند اول: حقوق مربوط به كار 142
بند دوم: حق آموزش 143
بند سوم: حق برخورداري از سلامت و حق داشتن مسكن 144
بند چهارم: حقوق فرهنگي 145
گفتار سوم: مهاجرت و حقوق همبستگي 146
بند اول: حق توسعه 147
بند دوم: حق برخورداري از محيط زيست سالم 151
بند سوم: حق بر صلح 153
گفتار چهارم: تبعيض و تمايز ميان شهروندان و بيگانگان و حقوق بشر مهاجران 155
بند اول: اسناد بين‏المللي حقوق بشر و تبعيض عليه غير شهروندان و مهاجران 160
بند دوم: تبعيض در اعطاء يا سلب تابعيت و نحوه برخورد با گروه‏‏‏هاي مختلف مهاجر 166
بند سوم: اقدام‏‏‏هاي ضد تروريستي و اصل عدم تبعيض 167
بند چهارم: مستثنيات رهيافت كلي در مورد برابري براي غير شهروندان 169
فصل دوم: محدوديت ‏ها و موانع حقوق مهاجران 172
مبحث اول: محدوديت‏‏هاي وارد بر حقوق مهاجران قانوني 174
گفتار اول: محدوديت در ورود، اقامت و اخراج مهاجران قانوني 176
گفتار دوم: محدوديت و تبعيض در استخدام، شرايط كاري، دستمزد و تملّك 178
مبحث دوم: برخورد با مهاجران غير قانوني 183
گفتار اول: ممانعت از ورود 185
بند اول: بررسي حقوق بين‏الملل كلاسيك 186
الف- طرفداران حاكميت و صلاحيت كامل دولت در رد يا قبول بيگانگان(موضع حقوقدانان اروپاي قاره اي) 187
ب- طرفداران محدوديت اختيار دولت در رد يا قبول بيگانگان (موضع حقوق دانان آنگلو ساكسون) 188
بند دوم: بررسي حقوق بين‏الملل معاصر 189
الف- ديدگاه مبتني بر حقوق بشر 190
ب- ديدگاه مبتني بر اصل حاكميت دولتها 194
بند سوم: مسائل خاص مربوط به ممانعت از ورود 196
الف- ممانعت از ورود مهاجران غير قانوني كه از طريق دريا سفر ميكنند 199
ب- بيگانگان و مهاجران مظنون به تروريسم 201
گفتار دوم: رفتار يا مجازات بي رحمانه، غير انساني يا تحقير آميز 202
گفتار سوم: اخراج 205
بند اول: اخراج غير رسمي 208
بند دوم: عدم پذيرش 208
بند سوم: انكار يا ابطال مجوز اقامت (اعاده نمودن) 209
بند چهارم: بازگرداندن 209
بند پنجم: استرداد 210
بند ششم: تسليم نمودن 210
بند هفتم: بيرون نمودن 211
گفتار چهارم: بازداشت، حبس و ديگر مجازات‏ها 212
بند اول: بازداشت مهاجران و رويه نهاد‏‏‏هاي قضايي و نظارتي بين‏المللي 213
بند دوم: بررسي وضعيت مهاجران از طرف كارگروه بازداشت خودسرانه 216
بند سوم: بررسي گزارش گزارشگر ويژه حقوق بشر مهاجران در خصوص بازداشت مهاجران و بيگانگان 218
بند چهارم: واكنش شوراي حقوق بشر به بازداشت مهاجران 220
گفتار پنجم: از محدوديت و تبعيض در اشتغال تا جلوگيري از اشتغال و ندادن اسناد اقامتي 221

 
بخش سوم: چالش‏ها و فرصت‏‏هاي نظام حقوقي مهاجران 227
فصل اول: شناسايي ظرفيت‏ها و خلاء‏‏هاي موجود در نظام حقوقي حاكم بر مهاجران 230
مبحث اول: ظرفيت‏ها و خلاء‏‏هاي موجود در نظام حقوق بين الملل 230
گفتار اول: نگاهي به حقوق بين‏الملل معاهداتي مربوط به مهاجران 230
گفتار دوم: عرف بين‏المللي و حقوق مهاجران 236
گفتار سوم: بررسي سازكار‏‏هاي بين‏المللي و منطقه‏اي و نواقص آنها 244
بند اول: سازمان‏‏‏هاي بين‏المللي 245
الف- سازمان بين‏المللي مهاجرت 245
ب- كميسيارياي عالي ملل متحد براي پناهندگان 247
ج- سازمان بين‏المللي كار 250
د- دفتر كميسارياي عالي حقوق بشر ملل متحد 253
بند دوم: نهاد‏‏‏هاي قضايي، شبه قضايي، نظارتي و كارشناسي بين‏المللي 256
الف- نهاد‏ها و كميته‏‏هاي معاهداتي 257
ب- كميسيون و شوراي حقوق بشر ملل متحد 259
ج- كميسيون آمريكايي حقوق بشر 265
بند سوم: فرآيند‏‏ها و ابتكار عمل‏‏‏هاي مشورتي و سياستگذاري بين‏المللي و منطقه اي 267
الف- فرآيند‏ها و ابتكار عمل‏‏هاي بين‏المللي 267
1- كميسيون جهاني مهاجرت بين‏المللي 267
2- گروه مهاجرت جهاني 267
3- ابتكار عمل برن 269
4- فرآيند لاهه 272
5- برنامه سياستگذاري مهاجرت بين‏المللي 273
ب- فرآيند‏ها و ابتكار عمل‏‏هاي منطقه‏اي 274
مبحث دوم: ظرفيت‏ها و خلاء‏‏هاي موجود در نظام حقوق داخلي 277
گفتار اول: كشور‏‏هاي مهاجر پذير 278
بند اول: قوانين تبعيض آميز و عدم تصويب اسناد بين‏المللي مربوط به حقوق مهاجران 280
بند دوم: تبعيض‏‏‏هاي فرا قانوني 283
بند سوم: نقش نهاد‏‏هاي مدني داخلي در حفظ حقوق مهاجران 286
گفتار دوم: كشور‏‏هاي مهاجر فرست در حمايت از اتباع 288
گفتار سوم: بررسي عملكرد دولتها در خصوص نحوه برخورد با مهاجران 291
بند اول: وضعيت و چگونگي مهاجرت در اروپا 292
الف- روند تاريخي مهاجرت در كشور‏‏هاي عضو اتحاديه اروپا 293
ب- وضعيت پناهندگي در اتحاديه اروپا 295
بند دوم: بررسي يك كشور مهاجر پذير: ايالات متحده امريكا 297
الف- حق به تشريفات منصفانه براي اخراج يا بازگرداندن 300
ب- حق آزادي اشخاص(منع بازداشت خودسرانه) 303
ج- رويه و سياست مهاجرتي ايالات متحده امريكا 304
1- زمينه حقوقي و سياسي 305
2- سياست بازگرداندن 305
3- عمليات‏‏هاي اجرايي محلي 305
4- نظام بازداشت و اخراج 306
5- بازداشت اجباري 307
د- حقوق كارگران مهاجر در ايالات متحده 307
ه- تحولات جديد در خصوص بازجويي، بازداشت و جريمه مهاجران 307
بند سوم: بررسي يك كشور مهاجر فرست: پرو 310
الف- تصويب اسناد بين‏المللي مربوط به حقوق مهاجران 311
ب- مهاجرت از پرو و برخي اقدام‏‏‏هاي حكومت پرو در حمايت از اتباعش در خارج 311
ج- مهاجرت و مرزها 314
1- مرز پرو و اكوادور 314
2- مرز پرو و شيلي 315
3- ناحيه مرزي سه جانبه ميان برزيل، كلمبيا و پرو 315
د- حمايت از حقوق بشر اتباع پرو در خارج از كشور 316
ه- قاچاق مهاجران در پرو 317
و- تجارت اشخاص در پرو 318
ز- نحوه ورود و رفتار با خارجيان در پرو 319
بند چهارم: بررسي كشوري چند بعدي: مكزيك 320
الف- وضعيت حقوقي مهاجرت در مكزيك 322
ب- وضعيت حقيقي و ابعاد مختلف مهاجرت در مكزيك 327
1- بازداشت مهاجران غير مجاز 328
2- باند‏‏هاي تبهكار و تجارت افراد 329
3- نحوه برخورد ماموران دولتي با مهاجران 330
بند پنجم: بررسي وضعيت مهاجرت در ايران 331
الف- وضعيت تصويب اسناد بين‏المللي مرتبط از سوي ايران 333
ب- اطلاعات حاصل از مذاكره گزارشگر ويژه با مقام‏‏‏هاي ايراني 334
ج- ايران به عنوان كشور مهاجر پذير 337
د- وضعيت مهاجران در ايران (با تأكيد بر وضعيت افغاني‏ها) 338
ه- وضعيت اردوگاه‏‏‏هاي مهاجران 347
1-اردوگاه پناهندگان تربت جام 347
2-مركز جدا سازي و شناسايي سپيد سنگ 348
ه- وضعيت ايرانيان خارج از كشور 348
و- همكاري با سازمان‏‏‏هاي بين‏المللي 351
1-همكاري ايران و دفتر كميسارياي عالي پناهندگان ملل متحد 351
2-همكاري ايران و سازمان بين‏المللي مهاجرت 354
ز- مشكلات مقام‏‏هاي ايران در برخورد با مهاجران و توصيه‏‏هايي براي رفع آن 357
فصل دوم: ارائه نظام حقوقي مناسب براي مهاجران: ايجاد تعادل ميان حقوق و تكاليف مهاجران 360
مبحث اول: حقوق مهاجران 360
گفتار اول: آزادي مهاجرت و كوچ نمودن 361
گفتار دوم: از اجازه اقامت تا اعطاي تابعيت به مهاجران و بيگانگان و جنبه‏‏هاي مختلف آن 365
گفتار سوم: شهروندي جهاني و حذف كامل تبعيض و تمايز 375
گفتار چهارم: گسترش دامنه حقوق بشر مهاجران و كاستن از تبعيض‏‏هاي موجود ميان شهروندان و غير شهروندان 376
مبحث دوم: مصالح و حقوق كشور ميزبان و شهروندان و تكاليف مهاجران 380
گفتار اول: حفظ حاكميت و هويت ملي 381
گفتار دوم: حقوق و تكاليف شهروندي، منافع اقتصادي و ديگر امتيازات شهروندان 383
گفتار سوم: تكاليف مهاجران 387
بند اول: تكليف به پيروي از قوانين و مقررات جامعه ميزبان 388
بند دوم: جذب و ادغام در جامعه ميزبان 390
الف- عدم ادغام و تضاد‏‏هاي فرهنگي مهاجران غير اروپايي در برخي جوامع اروپايي 394
ب- تكليف مهاجران به جذب و ادغام در برخي جوامع مهاجر پذير 397
مبحث سوم: مديريت مهاجرت و ايجاد تعادل ميان حقوق و تكاليف 401
گفتار اول: مديريت مهاجرت 402
گفتار دوم: تعادل ميان حقوق و تكاليف 409

نتيجه گيري 413
منابع و مآخذ 425