پيشگفتار 9
مقدمه 11

بخش اول: كليات 15
فصل اول: تاريخچه 15
مبحث اول: تاريخچه بورس و ابزارهاي مشتقه 15
گفتار اول: در آمريكا و انگلستان 16
گفتار دوم: در ايران 21
گفتار سوم: در بازارهاي نفت خام 24
مبحث دوم: بورس كالا 26
گفتار اول: مزاياي بورس كالا 27
گفتار دوم: جايگاه قانوني بورس نفت در ايران 29
گفتار سوم: جايگاه قانوني بورس نفت در آمريكا و انگلستان 31
گفتار چهارم: انواع معاملات قابل انجام در بورس كالا 33
بند اول: بخش فيزيكي 34
بند دوم: مشتقات 35
گفتار پنجم: تفاوت نفت با ساير كالاها 35
مبحث سوم: مفاهيم و كاركرد ابزارهاي مشتقه 37
گفتار اول:مفهوم ابزار مشتقه 37
گفتار دوم: تفاوت معاملات مشتقه در بورس و خارج از بورس 40
گفتار سوم: مبادله كنندگان ابزار مشتقه 41
بند اول: پوشش دهندگان 42
بند دوم: سفته بازان 43
بند سوم: آربيتراژ كنندگان 44
فصل دوم: اقسام ابزارهاي مالي مشتقه و نقش آن‌ها در بازار نفت خام 46
مبحث اول: اقسام ابزارهاي مالي مشتقه در انگلستان و آمريكا 46
گفتار اول: قرارداد تحويل در آينده يا سلف (Forward) 47
بند اول: ساختار قرادادهاي سلف 47
بند دوم: بازارهاي كاغذي سلف 51
گفتار دوم: قرارداد آتي (Future) 52
بند اول: ساختار بازار آتي‌ها 53
بند دوم: تفاوت قرارداد سلف با آتي 60
گفتار سوم: قرارداد اختيار معامله (Option) 63
بند اول: انواع اختيارات: 66
بند دوم: ساختار بازار معاملات اختيار معامله 67
گفتار چهارم: قرارداد معاوضه (Swap) 73
مبحث دوم: نقش و آثار ابزارهاي مشتقه مالي 75
گفتار اول: آثار مثبت استفاده از ابزارهاي مشتقه 75
بند اول: كاهش ريسك قيمت 75
بند دوم: افزايش معاملات 77
بند سوم: افزايش درجه نقدينگي 77
بند چهارم: كاهش هزينه خطر 78
بند پنجم: افزايش كارآيي 78
گفتار دوم: آثار منفي استفاده از ابزارهاي مشتقه 79

بخش دوم: بررسي شرايط اساسي عقود در قراردادهاي آتي و اختيار معامله 81
فصل اول: بررسي اراده و اهليت طرفين 82
مبحث اول: اراده طرفين 82
گفتار اول: شرايط تأثير اراده 82
بند اول: شرايط ايجاب و قبول 83
بند دوم: مطابقت ايجاب و قبول 85
بند سوم: توالي ايجاب و قبول 87
گفتار دوم: موانع تأثير اراده 93
مبحث دوم: شرايط طرفين 98
گفتار اول: شرايط قانوني معامله در بورس 98
بند اول: شرايط اختصاصي فعاليت در بورس 100
بند دوم: خروج از حدود اذن كارگزار بورس در ايران و انگلستان 102
گفتار دوم: اختيار تصرف در موضوع معامله 104
فصل دوم: بررسي موضوع و جهت قراردادها 107
مبحث اول: شرايط موضوع قراردادها 107
گفتار اول: ماليت داشتن 108
گفتار دوم: معلوم و معين بودن 110
گفتار سوم: عقلايي و مشروع بودن 111
گفتار چهارم: مقدورالتسليم بودن 112
مبحث دوم: ايرادات وارد بر قراردادهاي آتي و اختيار از حيث موضوع 116
گفتار اول: غرري بودن معامله 116
بند اول: تعريف غرر 116
بند دوم: حكم معاملات غرري 120
بند سوم: شرايط تأثير غرر 121
بند چهارم: معامله غرري در قانون مدني 122
بند پنجم: رد شائبه غرري بودن قرارداد آتي 123
بند ششم: رد شائبه غرري بودن قرارداد اختيار 126
گفتار دوم: معامله كالي به كالي 131
بند اول: تعريف معامله كالي به كالي 131
بند دوم: پاسخ به شائبه كالي به كالي بودن قرارداد آتي 135
گفتار سوم: عدم صدق بيع بر فروش حق 142
گفتار چهارم: ايرادات وارد بر قراردادهاي آتي و اختيار در حقوق آمريكا و انگلستان 146
بند اول: قراردادهاي آتي صرفاً شامل فروش وعده‌هاي غيرقابل اجرا است 147
بند دوم: قراردادهاي آتي، همانند شرط بندي است 150
مبحث سوم: مشروعيت جهت قرارداد 158
گفتار اول: رد شبهه انجام معامله با انگيزه بورس بازي 159
گفتار دوم: رد شائبه قماري بودن قراردادها 164
بند اول: قرارداد اختيار معامله 168
بند دوم: قرارداد آتي 171

بخش سوم:اوصاف، ماهيت حقوقي و آثار قراردادهاي آتي و اختيار معامله 173
فصل اول: اوصاف قرارداد 173
مبحث اول: اوصاف قرارداد آتي و اختيار 173
گفتار اول: لازم يا جايز بودن 173
گفتار دوم: معلق يا منجز بودن 177
گفتار سوم: معاوضي يا رايگان بودن 180
گفتار چهارم: عهدي يا تمليكي بودن 183
گفتار پنجم: آزاد يا ارشادي بودن 186
گفتار ششم: رضايي يا تشريفاتي بودن 187
گفتار هفتم: مسامحي يا معاملي بودن 190
فصل دوم: ماهيت حقوقي قرارداد 191
مبحث اول: نهادهاي مشابه قرادادهاي آتي و اختيار 191
گفتار اول: نهادهاي مشابه در فقه 191
بند اول: نهادها مشابه آتي 191
بند دوم: نهادهاي مشابه اختيار معامله 196
گفتار دوم: نهادهاي مشابه در قانون مدني 200
بند اول: نهادهاي مشابه قراداد آتي 200
بند دوم: نهادهاي مشابه اختيار معامله 203
مبحث دوم: قراردادهاي آتي به مثابه يك عقد مستقل 211
گفتار اول: مباني پذيرش عقود غير معين 211
گفتار دوم: علل پذيرش قراردادهاي آتي به عنوان يك عقد مستقل 214
گفتار سوم: قرارداد اختيار معامله به عنوان بيع حق 215
فصل سوم: آثار قراردادهاي آتي و اختيار معامله 217
مبحث اول: مسئوليت طرفين و افراد مرتبط با قرارداد 217
گفتار اول: اثر قرارداد نسبت به طرفين 217
گفتار دوم: تحليل آثار قرارداد آتي نسبت به قائم مقام طرفين 222
بند اول: اثر قرارداد نسبت به قائم مقام عام 222
بند دوم: اثر قرارداد نسبت به قائم مقام خاص 223
گفتار سوم: آثار قرارداد آتي نسبت به اشخاص ثالث 223
بند اول: تحليل آثار قرارداد نسبت به اتاق پاياپاي 224
بند دوم: تحليل آثار قرارداد آتي نسبت به بورس 224
بند سوم: تحليل آثار قرارداد نسبت به كارگزار 225
مبحث دوم: ضمانت اجراي قرارداد 226
گفتار اول: حساب وديعه 226
گفتار دوم: اتاق پاياپاي و تسويه حساب 228
مبحث سوم: انحلال قرارداد 230
گفتار اول: انحلال قهري قرارداد 230
گفتار دوم: انحلال اختياري قرارداد 231
بند اول: فسخ قرارداد 231
بند دوم: اقاله 233

ضميمه 235
دستورالعمل اجرايي معاملات قرارداد سلف موازي استاندارد نفت و فراورده‌هاي نفتي در بورس كالاي ايران 235
دستورالعمل اجرايي معاملات قراردادهاي آتي در شركت بورس كالاي ايران (سهامي عام) 245
دستورالعمل اجرايي معاملات قرارداد سلف موازي استاندارد نفت و فراورده‌هاي نفتي در بورس كالاي ايران 258
دستورالعمل اجرايي نحوۀ انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران 268
دستورالعمل معاملات قرارداد اختيار معاملة سهام در بورس اوراق بهادار تهران 292

فهرست منابع 309