خانواده در قانون مدنی و دیگر قوانین ایران تعریف ‌نشده است ولی با توجه به مقررات مختلف می‌توان برای آن‌ یک معنی عام و گسترده و یک معنی خاص و محدود قائل شد. خانواده در معنی عام، عبارت است از گروهی متشکل از یک شخص و همسر وی و خویشان نسبی او و گروهی که از یکدیگر ارث می‌برند. مواد 862 و 1032 قانون مدنی که طبقات اقرباء نسبی را بیان می‌کنند، ناظر به اعضای خانواده به همین معنا هستند. ضابطه‌ این خانواده، همان ارث بردن(توارث) از یکدیگر است.

گاه خانواده را به معنی گسترده ‌تری به‌کار برده و کلیه‌ خویشان سببی را هم داخل در آن دانسته‌اند. اقرباء سببی، کسانی هستند که از طریق نکاح با شخص رابطه‌ خویشاوندی پیدا می‌کنند. بدین­سان خویشان نسبی هر یک از زن و شوهر، خویشان سببی دیگری به شمار می‌روند لیکن به ‌دشواری می‌توان خانواده را بر اساس این معنی، یک ‌نهاد حقوقی تلقی کرد زیرا هیچ ضابطه و رابطه‌ حقوقی که کلیه‌ خویشان نسبی و سببی شخص را به هم پیوند دهد و از آنان گروه واحدی بسازد، وجود ندارد.

البته نکاح با بعضی از اقرباء سببی از حیث قانونی ممنوع است^[1] و نیز داوری^[2] و رسیدگی قضایی بعضی از آن‌ها درباره‌ شخص پذیرفته نیست. حتی مأمور اجرای احکام نمی‌تواند متصدی اجرای احکام نسبت به اشخاصی شود که با آن‌ها قرابت سببی تا درجه‌ معینی دارد لیکن این قواعد که به دسته‌ ای از اقرباء نسبی و سببی اختصاص دارد کافی نیست که همه‌ خویشاوندان نسبی و سببی را از لحاظ حقوقی جزء یک خانواده قرار دهد.[3]

خانواده به معنی خاص، عبارت از زن و شوهر و فرزندان تحت سرپرستی آن‌‌هاست که معمولاً با هم زندگی می‌کنند و تحت ریاست و مدیریت شوهر و پدر هستند. معیار و ضابطه‌ تشکیل این خانواده، همان ریاست و مدیریت یک شخص بر اعضای آن است. ریاست شوهر و پدر خانواده، یک نوع وحدت و هماهنگی در امور خانواده و ‏بین اعضای آن ایجاد می‌کند و از چند نفر یک گروه متشکل و متجانس می‌سازد. خانواده در این معنی، مخصوصاً مورد حمایت اعلامیه‌ جهانی حقوق بشر مصوب 1948 قرار گرفته است. این اعلامیه در این ‌باره می‌گوید:

«خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره­مند شود.»^[4] بنابراین به نظر می‌رسد مقصود از خانواده، گروهی از خویشان است که شامل شخص و زوجه و خویشان نسبی آن‌هاست.[5]