در آغاز قرن بیستم جهان شاهد تولد علمی‌بود که حقوق تطبیقی نام گرفت .یکی از مواردی که در حقوق تطبیقی  مورد  بحث و نظر اندیشمندان علم حقوق است، وظایف و کارکرد های آن است.ادوارد لامبر و لیوی المن سالی حقوقدانان فرانسوی در تکامل این علم و استقلال آن نقش موثر داشته اند.از نظر ادوارد لامبر، حقوق تطبیقی یک علم واحد نیست بلکه در واقع جامع دو شاخه از علوم است که به لحاظ موضوع و غایت متفاوتند و تنها در نمود خارجی و به کار گیری روش تطبیقی مشترکند. علم اول، دانش پدیده های حقوقی است و غرض از این علم، بیان کیفیت پیدایش فرآیند تحول این پدیده هاست و علم دوم که ادوارد لامبر آن را قانون گذاری تطبیقی نام نهاده و یکی از اجزای حقوق موضوعه است که در آن از قوانین موجود و جاری بحث می­کند، قوانینی که بین آنها بستگی نزدیک تاریخی، اجتماعی و سیاسی وجود دارد.

از نظر ریموند سالی بکار گرفتن حقوق تطبیقی، ابزار رسیدن به پایه های حقوقی جدید و رویای حقوقی بین المللی می­باشد.

غایت علم حقوق تطبیقی در رویاروئی با واقعیتهای حقوقی، تغییر و اصلاح آنهاست.بنابراین رسالت این علم ارزیابی و تغییر است که این رسالت حقوق تطبیقی را به فلسفه حقوق و جامعه شناسی نزذیک می‌کند.

حقوق تطبیقی دارای اهمیت خاصی در یاری کردن قضات و حاکمان در تشخیص نزدیک ترین راه برای رسیدن به عدالت است. اهمیت مطالعات تطبیقی و کشف مشترکات حقوقی  جهت اصلاح، تکمیل و ارتقاء نگرشهای اجتماعی و حقوقی  و پیوند حقوقی موفق در قرن حاضر بیش از پیش نمایان شده، از این رو ضرورت دارد تا جهانیان با یکدیگر تعامل بیشتری داشته و از دانش و اطلاعات یکدیگر بیشتر بهره ببرند.

متن پیش رو در جهت همین موضوع در خصوص احوال شخصیه بین دو کشور ایران و تاجیکستان تهیه شده است.

 در اصول 12 و 13 قانون اساسی و ماده 7 قانون مدنی جمهوری اسلامی‌ایران رعایت اهمیت احوال شخصیه برای ایرانیان مقیم خارج و خارجیان مقیم ایران مورد توجه و احترام قرار گرفته است.

قانون خانواده، ارث و وصیت از عمده ترین موضوعات احوال شخصیه است که هر شهروندی از این موضوعات بومی‌خود بیش از سایر قوانین ملی آگاهی دارد.و در کشورهائی که نظام حقوقی واحدی داشته باشند، برخوردهای مشابهی با این موضوعات نسبت به افراد متبوع آن صورت می‌گیرد.مناسبات حقوقی بین دو کشور آسیائی (ایران و تاجیکستان) که در  تاریخ های متعدد تا سال 1220 میلادی و نیز از سال 1740 تا 1747 میلادی در قلمرو امپراتوری ایران بوده[1].و با توجه به این امر مهم دارای شباهتهای اساسی از قبیل تاریخ، نژاد، زبان، فرهنگ، سنت، عرف ودین با شهروندان کشورمان هستند، دارای اهمیت بسزائی خواهد بود

سرزمین سغد باستان که سرزمین فعلی تاجیکستان را در بر دارد، در زمان داریوش اول بخشی از امپراتوری هخامنشی بوده است.یک پارچگی قلمرو جغرافیائی ایران و تاجیکستان بعد از دوران مغول و تیموریان از سال 1740 تا 1747 میلادی ادامه داشته است.مردم تاجیکستان از نژاد آریایی بوده و با مردم ایران دارای ریشه های فرهنگی، نژادی، زبانی، دینی و تاریخی مشترک هستند.مردم تاجیکستان خود را ایرانی اصیل و از فرزندان رودکی، فردوسی و... می‌دانند.تاجیک ها نسبت به ایران گویش و علاقه های بسیار زیادی دارند و ایرانیان را برادران باستانی و فرهنگی خود می‌دانند و می‌گویند"دوری راه به نزدیکی دل چاره شود"تاجیکها با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سرعت فرهنگ و هویت ملی نهفته خود را آشکار کردند و از بیست و یک سال قبل پرچم سامانیان را دوباره به جنبش درآوردند.آئین سامانیان الگو و سمبل دولت و کشور تاجیکستان قرار گرفته.زیرا در دوره حکومت سامانیان، دولت مداری و نظام اجتماعی در حد اعلای خود شکل گرفت.[2]

نویسنده با آشنائی نزدیک با این اشتراکات و قوانین داخلی جمهوری تاجیکستان، با تطبیق قوانین خانواده، ارث و وصیت آن کشور با قوانین مشابه در ایران سعی در بیان اشتراکات قوانینی نموده که برآمده از فرهنگ بومی‌و عجین با شخصیت شهروندان است و پیوند حقوقی جدیدی را ترسیم نموده است.

خانواده در قانون مدنی و دیگر قوانین ایران و تاجیکستان تعریف نشده است.خانواده در عرف ایران بمعنی تشکلی که به سبب رابطه شرعی تشکیل و با امتزاج این رابطه شرعی توسعه می‌یابد و منجر به تولد فرزندان نسبی شده و از یکدیگر ارث می‌برند.هرچند با توجه به قانون حمایت از کودکان بی سرپرست، افراد می‌توانند بدون رابطه شرعی و صرفا براساس رابطه قانونی و قراردادی حمایت از کودک بی سرپرست خانواده تشکیل دهند و کودک بجز حق ارث از تمامی‌حقوق فرزند در خانواده برخوردار می‌شود.

در قانون خانواده تاجیکستان تشکیل خانواده صرفا براساس عقد قانونی معتبر بوده و رسمیت دارد و عقد شرعی فاقد اعتبار می‌باشد.

در بند 3 ماده 16 اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 در مورد خانواده بیان می‌دارد:

خانواده رکن طبیعی و اساسی  اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود.

خانواده کانون حفظ سنن ملی و اخلاقی و مرکز رشد عواطف و احساسات  است.کسانی که از حمایت خانواده برخوردار نیستند، در معرض فساد و تباهی و بیهودگی قرار می‌گیرند و البته برای حمایت از این گونه افراد، دولت وارد می‌شود و با حمایتهای قانونی خود حتی الامکان سعی در تامین نیازهای آنان می‌نماید. وسرپرستی آنان را از طریق سازمانهای حمایتی و متولی اعمال می‌نماید.

خانواده در حفظ و گسترش قدرت ملی نقش موثری ایفا می‌کند.به عبارت دیگر، رابطه نزدیکی بین قدرت ملی و خانواده وجود دارد و سستی و تباهی خانواده ها انحطاط ملت را به دنبال می‌آورد.

ژوسران^[3]دانشمند بزرگ فرانسوی می‌گوید:تاریخ به ما می‌آموزد که توانا ترین ملتها، مللی بوده اند که خانواده در آنها قوی ترین سازمان را داشته است.^[4]

قانون خانواده جمهوری تاجیکستان قانونی مستقل و جامع می‌باشد. تمامی ‌موضوعات خانوادگی و امور مالی و غیر مالی هر یک از اعضاء خانواده بیان و تعیین تکلیف شده و در نهایت مطابق ماده 4 در صورت عدم تصریح و بیان موضوعات شخصی، مالی و غیر مالی بین اعضاء خانواده در قانون خانواده از قانون مدنی استفاده می‌شود.

موضوعی که در خصوص انحلال عقد نکاح در قانون خانواده جمهوری تاجیکستان مطرح شده است این است که تمامی‌طلاق، فسخ را در موضوع انحلال عقد نکاح مطرح نموده است و برای تطبیق مواد قانونی آن با قانون داخلی متناسب با هر موضوع فسخ عقد نکاح یا طلاق، مواد قانونی مربوطه نقل شده است.

 قانون خانواده جمهوری تاجیکستان در 176 ماده در سال 1998 میلادی در مجلس عالی جمهوری تاجیکستان به تصویب رسید.

قانون ارث و وصیت نیز همچون قوانین داخلی ایران، جزئی از قانون مدنی این کشور می‌باشد.ابواب مختلف آن شباهت با قوانین داخلی دارد.

مجموع مواد قانونی مربوط به ارث و وصیت (از شماره 1138 لغایت 1190)، پنجاه و دو ماده قانونی است که البته هر ماده قانونی فروعات زیادی دارد.که تقریبا با موضوعات قانونی مربوطه در ایران مطابقت دارد.

متن پیش رو در دو بخش تهیه شده است بخش اول به قانون خانواده و در بخش دوم آن به موضوعات ارث و وصیت و تطبیق هر دو بخش  با موضوعات  قانونی مشابه در ایران بصورت عینی یا موضوعی صورت گرفته است.

این متن مفید فایده خواهد بود برای شهروندان، محققین، حقوقدانان، قضات، وکلای دادگستری و کنسول گری های هر دو کشور که در خصوص احوال شخصیه شهروندان مطابق قوانین و آداب و فرهنگ هر یک رفتار شناخت مناسبی داشته باشند.