با گسترش ارتباطات و پیدایش مسایل نوین در عصر جدید، نیاز به وجود سازمان­های بینالمللی در سطح جامعه بینالمللی مشهود شد. در نتیجه شمار زیادی از سازمانهای بین­المللی تشکیل شدند که در زمینه­های مختلف عمل میکنند. این سازمان‌ها بعد از جنگ جهانی دوم، قدرتی دو چندان یافتند. سازمانهای بین‌المللی شامل دو دسته بین‌المللی ‌دولتی و بین‌المللی غیر‌دولتی است. در حقوق بین‌الملل آنچه بیشتر مد­نظر است، سازمان‌های بین‌المللی بین‌دولتی است. اما با قدرت گرفتن رو به رشد و انکارناپذیر سازمان‌های بینالمللی غیردولتی، نقش این سازمان‌ها در حقوق بین‌الملل و مسائل جامعه جهانی بیشتر و نمایان‌تر شد. البته موضوع مشارکت سازمانهای بین‌المللی غیر‌دولتی در مسائل بین‌المللی تازگی ندارد. بسیاری از این سازمان‌ها به توسعه و بسط حقوق بین‌الملل در خصوص موضوعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و ... مبادرت می­کنند که از مهمترین اقدامات آنان می‌توان به حساس کردن دولت­ها در خصوص موضوعاتی مثل لغو برده­داری، حقوق کارگران، نقش­های اجتماعی زنان و ... اشاره کرد.  در جهان کنونی سازمانهای غیردولتی بیشماری وجود دارد و هر لحظه نیز به شمار آنان افزوده میشود. در این میان رشد کمی سازمانهای غیردولتی ملی به حدی زیاد است که شمار آن خارج از تصور است. اما سازمانهای غیردولتی بینالمللی با توجه به شاخصههای خاصی که دارند با رشد معقولتری در حال افزایش بودهاند اما تعداد همین سازمانها هم در مقابل سازمانهای بینالمللی دولتی به نسبت بسیار زیاد است. این سازمانها امروزه بالغ بر 40000 سازمان را شامل میشوند که در زمینههای مختلف از مذهبی، سیاسی تا ورزشی و فرهنگی را در بر میگیرد. بدون شک تعداد بیشتر این سازمانها و رشد کمی آنها به نسبت سازمانهای بینالمللی دولتی، در گرو تشکیل و شکلگیری راحتتر آنها و رفع نیاز جامعه بینالمللی در زمینههایی است که سازمانهای بینالمللی دولتی هنوز ورود نکردهاند. در برخی موارد این سازمانها به عنوان مکمل سازمانهای بین‌المللی دولتی عمل میکنند. مثال بارز این گونه سازمانها، انجمن بین‌المللی حمل‌ و نقل هوایی (یاتا)^[1] و سازمان عفو بینالملل^[2] است.

ورزش همواره بخش مهمي از جامعه بشري بوده است اما امروزه بخش مهمی در شاکله‌ی اقتصاد جهانی است. حوادث ورزشي، تاثيرات شگرفي در اقتصاد کشورها ايجاد مي­کنند که ردپاي اين تاثيرات در مراحل گذار آن­ها به توسعه­يافتگي يا شکوفایی اقتصادي مشهود است .در دنياي معاصر، تعداد مدال­هاي المپيک و جامهاي جهاني نمادي از قدرت اقتصادي، سياسي و عرض اندام ابرقدرت‌هاي دنيا در مراحل پيشرفت و توسعه است. نمونه بارز این امر پیشی گرفتن کشورهای چین و آمریکا در این زمینه است. به طوري کلی، فضاي ورزشي از شاخصه‌هاي توسعه يک کشور محسوب مي‌شود و از لحاظ سياسي، صنعت محبوب و برجسته­اي است که سياستمداران توجه ويژه­اي به آن دارند.

یکی از این سازمانهای غیردولتی، فدراسیون بینالمللی فوتبال (فیفا)^[3] است. کشورهاي عضو فدراسيون جهاني فوتبال از کشورهاي عضو سازمان ملل متحد بيشتر است.^[4] این سازمان، مسئول اداره فوتبال در جهان است. فوتبال، امروزه به عنوان مهمترین رشته ورزشی در سطح جهان مطرح است. اهمیت و محبوبیت این ورزش موجب شده است که پتانسیلهای عظیمی را در خود نهفته باشد. در این میان فیفا به عنوان تنها نهاد صلاحیتدار و انحصاری این ورزش، دارای قدرت زیادی است. این قدرت به ویژه در بسیج افکار عمومی میتواند نمود پیدا کند. یکی از نمونههای بارز این قدرتنمایی در تعلیق فدراسیون فوتبال ایران بود. این تعلیق موجب برانگیخته شدن افکار عمومی و در نتیجه پذیرش تصمیم فیفا توسط ایران شد. برخی با پذیرش این تصمیم فیفا توسط ایران، به قدرت فراتر از تصور این سازمان توجه کرده و حتی برخی فیفا را از حیث قدرتمند بودن در دنیای مدرن امروز با شورای امنیت سازمان ملل همطراز می‌دانند.^[5] به واقع فوتبال با خصوصیات منحصربه­فرد خود موجبات قدرتنمایی اینگونه فیفا را فراهم آورده است.

بر اساس گفته‌های کوفی عنان؛ رییس سابق سازمان ملل متحد در سال 2001 میلادی، اگر جمعیت جهان را 1000 نفر در نظر بگیریم كمتر از ۶۰ نفر از اين هزار نفر صاحب كامپيوتر هستند و فقط ۲۴ نفر به اينترنت دسترسي دارند. بيش از پانصد نفر در طول عمر خود هنوز با تلفن صحبت نكرده­اند.این در حالی است که در همان سال حدود 5/1 ميليارد نفر پاي تلويزيون‌ها نشستند تا مسابقه يوونتوس و آ.اس.رم را ببينند یعنی 250 نفر از هزار نفر ساکن این کره خاکی بنا بر تعبیر آقای کوفی عنان. این امر نشان دهنده ضریب نفوذ این ورزش در جهان امروز است. حال اهمیت توجه به سازمانی مانند فیفا بهتر نمایان است.^[6]

ضرورت شناخت فیفا به عنوان نهاد اداره کننده فوتبال، روز به روز بیشتر نمود می‌یابد.^[7] با گسترش فیفا، نفوذ این سازمان روز به روز افزون­تر شده است تا جایی که این ورزش را که از قدیم­الایام به هنر تشبیه شده می‌شد را به هنر- صنعتی تبدیل نموده است که پایه‌های قدرت این سازمان را بسیار گسترش داده است. امروزه این سازمان با میلیون‌ها دلار در‌آمدزایی در بعد اقتصادی و با برنامه­های اجتماعی و حقوق بشری در بعد فرهنگی و انسانی، قدرتی چندبرابر پیدا کرده است. با توجه به محبوبیت فوتبال در جهان، فیفا به عنوان سازمان اداره کننده آن دارای قدرتی فراتر از حد تصور است. فیفا با ابزاری که در اختیار دارد گاهاً کشورها را وادار به تغییر قسمتی از ساختار قوانین خود کرده است. مثال بارز این امر تعلیق فدراسیون ایران از سوی فیفا بود. در نتیجه ضرورت شناخت این سازمان را نه تنها از باب متولی بودن محبوب‌ترین ورزش جهان آشکار کرده است بلکه در سایر زمینه‌ها نیز توجه به این امر را حائز اهمیت قرار داده است.

بسیاری در طول تاریخ اهمیت فوتبال را درک کرده­اند از جمله موسولینی^[8]، فرانکو^[9]، جان میجر^[10] و نلسون ماندلا^[11]. هر یک بنابر فراخور حال خود در راه خوب یا بد از آن استفاده کردند. خاطرات تاریخی برخی از بازیکنان فوتبال میتواند ذهن خوانندگان این پژوهش را در باب درک تاثیر عمیق این ورزش در جوامع انسانی یاری نماید. یکی از این فوتبالیستهای قدیمی نیکولای استاروستین^[12]  بازیکن روسی است که به اردوگاه­های کار اجباری شوروی موسوم به گولاگ تبعید شد ولی همین فوتبال بود که زندگی او را در آنجا نجات داد. اهمیت فوتبال و نقش آن در ارودگاههای کار اجباری موجب شگفتی او شد و در این مورد چنین مینویسد: «مسئولان اردوگاه، حاکمان مرگ و زندگی هزاران هزار نفر ... در مسائلی که به فوتبال مربوط بود کاملا سخاوتمندانه رفتار میکردند. قدرت افسار گسیخته آنها در ارتباط با زندگی انسانها قابل مقایسه با تسلط فوتبال بر آن­ها نبود».^[13]  کوفی عنان^[14] دبیرکل سابق سازمان ملل در باب اهمیت فوتبال و نهاد اداره کننده آن فیفا میگوید: «حقيقت امر اين است که جام جهانی موجب شده حسادت ما در سازمان ملل به شدت برانگيخته شود ... جام جهانی يکی از چند پديده نادری است که مانند سازمان ملل متحد جنبه جهان شمولی دارد. حتی میتوان گفت که جهان شمولتر است».^[15]

فیفا با توسعه فوتبال، این پدیده مدرن را به جایگاهی رساند که دیگر فوتبال نمیتواند نباشد. داوری اردکانی فیلسوف ایرانی در باب این پدیده چنین میگوید: «با هیچ نیرویی نمیتوان فوتبال را از جهان مدرن حذف کرد. قدرت فوتبال فرع علائق روانشناسی اشخاص نیست بلکه امری ورای آنست و در زندگی مردم و در رسانهها و حتی در روابط بینالمللی مقام و اثری دارد که سیاستها و حکومتها نمیتوانند در مورد آن هر تصمیمی که بخواهند بگیرند».^[16]

بنابراین عصری که به این سازمان و ورزش تحت صلاحیت آن یعنی فوتبال به صرف یک ورزش نگریسته میشد رو به اتمام است. فیفا امروزه با 211 عضو و کنفدراسیونهایی در شش قاره جهان، شبکه در­هم­تنیدهای از روابط انسانی را حول محور فوتبال تشکیل داده است. فوتبال به نحو اعجاب انگیزی همزاد با پدیده جهانی شدن حرکت میکند و به یکی از نمادهای بیبدیل این پدیده تبدیل شده است.

این سازمان با قبول تعهدات جدید پا در عرصه نوینی گذاشته است که شناسایی این تعهدات و روند گسترش آن میتواند آینده پیش روی این سازمان را تداعی کند. از سوی دیگر، شناسایی ماهیت حقوقی این سازمان و تکالیف و حقوقی را که در برمیگیرد باعث میشود درک جایگاه حقوقی این سازمان و بُرد فعالیتهای آن شناسایی شود. همچنین شناسایی ساختار و چیدمان حقوقی این سازمان، موجبات علم به تصمیمات اتخاذی در این سیستم سازمانی و جریانهای تاثیر­گذار در آن میشود. از این رو توجه به واکاوی تشکیلات این سازمان امری ضروری به نظر میرسد.

 این پژوهش که اقتباسی از پایان­نامه کارشناسی ارشد نویسنده است شامل چهار فصل است. در فصل اول به تاریخچه فوتبال پرداخته شده است به عنوان ورزشی که فیفا، نهاد اداره کننده آن است. سپس روند شکلگیری فیفا از اوایل قرن بیستم و حوادثی که در یک قرن اخیر برای این سازمان اتفاق افتاده است مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم به ماهیت حقوقی فیفا پرداخته شده است. در این فصل ابتدا ماهیت انواع سازمانهای بین‌المللی را مشخص کرده و سپس شخصیت حقوقی هر یک مورد بررسی قرار گرفته است. سپس بر اساس این مقدمات به ماهیت و شخصیت حقوقی فیفا پرداخته شده است. در فصل سوم، ساختار فیفا و همکاری این سازمان با سایر سازمان­های مرتبط مورد واکاوی قرار گرفته است. در این فصل به ارکان فیفا اعم از قانونگذار، اجرایی، قضایی و غیره پرداخته شده است. سپس نحوه عضویت، خروج، اخراج و تعلیق در این سازمان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم به فیفا از منظر حقوق بینالملل نگریسته شده است. در این فصل به اهداف مشترک فیفا و حقوق بینالملل، پروژههای فیفا و همچنین همکاریهای فیفا با سازمانهای بینالمللی در راستای این اهداف اشاره شده است.