مقدمه 15
فصل اول: شناخت موضوع 17
مبحث اول: واژه شناسي، تاريخچه و انواع كاربردهاي فناوري ژنتيك در انسان 19
گفتار اول: واژه شناسي فناوري ژنتيك 19
1- ژن- ژنتيك- ژنوم- ساختمان ژن- دي.ان.آ 19
1-1- ژن 19
1-2- ژنتيك 20
1-3- ژنوم 20
1-4- ساختمان ژن 21
1-5- دي.ان.آ 21
2- ياخته- كروموزوم 21
2-1- ياخته 21
2-2- كروموزوم 22
3- ژنوتيپ – فنوتيپ 22
3-1- ژنوتيپ 22
3-2- فنوتيپ 22
4- مهندسي ژنتيك ( فناوري دي.ان.آ نوتركيب، دست‌ورزي ژن، دست‌كاري ژن، تغيير ژن، ژنتيك جديد) 23
5- نوتركيبي ژنتيكي 25
6- كلونسازي(همانندسازي) ژن 25
7- يوژنيك 25
8- بيماري ژنتيكي – مشاوره ژنتيكي – ژن درماني 26
8-1- بيماري ژنتيكي 26
8-2- مشاوره ژنتيكي 26
8-3- ژن درماني 26
گفتار دوم: تاريخچه فناوري ژنتيك و پيشرفت‌هاي آن در زمينه ژن‌هاي انساني 27
1- كشف ابتدايي قوانين وراثت، سلول و طرح نظريه تكامل 28
2- آغاز علم ژنتيك نوين 29
3- نظريه ژن 29
4- زبان رمز وراثت 31
5- تعيين توالي ژنوم انسان 33
گفتار سوم: كاربردهاي فناوري ژنتيك در انسان 34
مبحث دوم: روش بررسي فقهي و حقوقي موضوعات مرتبط با فناوري ژنتيك در انسان 36
گفتار اول: تتبع در آيات و روايات 36
1- تتبع در آيات 36
2- تتبع در روايات 37
گفتار دوم: تامل در حكم عقل 37
1- تعريف دليل عقل 38
2- قلمرو دليل عقل 38
گفتار سوم: تمسك به قواعد و اصول 41
نتيجه 42
مبحث سوم: رابطه انسان با ژن‌هاي خود در فقه و حقوق 44
گفتار اول: حق يا حكم بودن استفاده و انتفاع از اجزا و اعضاي بدن 45
گفتار دوم: مهمترين نظريات ارائه شده در مورد رابطه انسان با اجزا و اعضاي بدنش و دلايل آن 49
1- طرح نظريات 49
1-1- نظريه حق اختصاص 49
1-2- نظريه سلطنت 50
1-3- نظريه مالكيت 50
1-4- نظريه حق انتفاع 51
2- دلايل نظريات مطرح شده در مورد رابطه انسان با اجزا و اعضاي بدنش 51
2-1- دلايل نظريه حق اختصاص انسان نسبت به اجزا و اعضاي بدنش 51
2-1-1- ماليت نداشتن اجزا و اعضاي بدن انسان 51
2-1-2- اجماع 51
2-1-3- سيره عقلا 52
2-2- دلايل وجود سلطنت و مالكيت انسان بر اجزا و اعضاي بدنش 52
2-2-1- عقلايي بودن 52
2-2-2- مالكيت داشتن 52
2-2-3- سلطه داشتن 52
2-1-4- خلقت موجودات براي انسان 52
2-1-5- حق اختصاص 53
2-1-6- مويدات ديني 53
2-3- دلايل وجود حق انتفاع و عدم وجود مالكيت ميان انسان و اجزا و اعضاي بدنش 53
2-2-1- مدبريت نفس 54
2-2-2- مالكيت خداوند 54
2-2-3- فقدان دليل بر مالكيت 54
2-2-4- عدم جواز تملك انسان 54
2-2-5- عدم وجود سلطه انسان بر خود 54
گفتار سوم: تاثير نظرات مطرح شده در زمينه‌ي رابطه انسان و اعضايش بر رابطه‌ي انسان با ژن‌هاي خود و امكان انتقال و معامله ژن‌ها 54
1- آثار انواع رابطه‌ي انسان با ژن‌هايش بر حق انتقال ژن‌ 56
1-1- آثار نظريه‌ي حق اختصاص انسان بر ژن‌هايش 56
1-2- آثار نظريه‌ي وجود رابطه مالكيت ميان انسان و ژن‌هايش 56
1-3- آثار نظريه‌ي وجود صرف حق انتفاع نسبت به ژن‌ها 58
2- امكان معامله ژن‌هاي انسان از نظر شرايط مورد معامله 59
3- اثر اعراض از اجزاي بدن، در رابطه انسان و ژن‌هايش 60
فصل دوم: بررسي فقهي و حقوقي تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 63
مبحث اول: مصالح و مفاسد تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 67
گفتار اول: مصالح تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 67
1- پيشگيري و تشخيص به موقع بيماري‌هاي ژنتيكي 67
1-1- فوايد آگاهي فرد از ناقل بيماري ژنتيكي بودن 68
1-2- فوايد تشخيص زود هنگام ابتلا به بيماري‌هاي ژنتيكي 69
2- تشخيص هويت ژني 70
2-1- روش تهيه اثر انگشت ژنتيكي 74
2-2- ميزان اعتبار تشخيص هويت بر اساس انگشت نگاري ژنتيكي 75
2-2-1- ميزان اعتبار تشخيص هويت ژنتيكي از منظر علم ژنتيك 75
2-2-2- ميزان اعتبار تشخيص هويت بر اساس انگشت نگاري ژنتيكي در فقه و حقوق 77
2-3- كاربردهاي انگشت نگاري ژنتيكي در فقه و حقوق (در اثبات دعوا) 81
2-3-1- ادله‌ي اثبات دعوا در فقه و حقوق ايران 81
اول- ادله‌ي اثبات دعوا در امور حقوقي 82
دوم- ادله‌ي اثبات دعوا در امور كيفري 85
2-3-2- انگشت نگاري ژنتيكي به عنوان دليل اثبات دعوا 87
اول- انگشت نگاري ژنتيكي به عنوان دليل اثبات دعوا در امور حقوقي (دعاوي مدني) 88
دوم- انگشت نگاري ژنتيكي به عنوان دليل اثبات دعوا در امور كيفري 94
3- حفظ ژنتيك طيف‌هاي مختلف جامعه براي آينده 95
گفتار دوم: مفاسد تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 96
1- اطلاع زود هنگام از احتمال ابتلاي فرد به يك بيماري ژنتيكي در آينده و اثرات روحي آن 96
1-1- ناهنجاري‌هاي ژنتيكي بدون جواب درماني ساده 97
1-2- ناهنجاري‌هاي ژنتيكي با سن بروز بالا (دير آغاز) 98
2- عدم اطمينان به نتايج آزمايش‌هاي ژنتيك 100
3- بروز ارزشگذاري ژنتيكي، انگ‌زدن و ايجاد اختلافات طبقاتي جديد 100
4- احتمال سوء استفاده از اطلاعات ژنتيكي و تبعيض ژنتيكي بر اساس آن 102
4-1- سوءاستفاده از اطلاعات ژنتيكي به صورت اصلاح نژادي 103
4-1-1- تعريف «اصلاح نژادي بر اساس اطلاعات ژنتيكي»، هدف و انواع آن 103
4-1-2- ‌قوانين هم‌سو با اصلاح نژادي 106
4-1-3- اشكالات و مفاسد طرح اصلاح نژادي بر اساس مباحث ژنتيكي 107
4-1-4- طرح بحث اصلاح نژاد رضايتمندانه 109
4-2- سوء استفاده از اطلاعات ژنتيكي در بحث اشتغال و راهكارهاي جلوگيري از آن 111
4-2-1- موارد استفاده از اطلاعات ژنتيكي توسط مديران و كارفرمايان 111
اول- تبعيض 112
دوم- ايمني عمومي 112
سوم- ايمني فردي 112
4-2-2- راه‌هاي به دست آوردن اطلاعات ژنتيكي مستخدمين توسط مديران و كارفرمايان 113
4-2-3- راه‌كارهاي جلوگيري از سوء استفاده از اطلاعات ژنتيكي در بحث اشتغال 114
اول- لزوم تصويب قانوني براي جلوگيري از تبعيض ژنتيكي در بحث اشتغال 114
دوم- شرايط مجاز استفاده از اطلاعات ژنتيكي در بحث اشتغال 115
4-3- سوءاستفاده از اطلاعات ژنتيكي در صنعت بيمه 116
4-3-1- ديدگاه‌هاي مختلف در زمينه استفاده از اطلاعات ژنتيكي در صنعت بيمه 117
اول- از منظر بيمه‌گزار 117
دوم- از نظر بيمه‌گر 117
سوم- از منظر مسائل اجتماعي 118
4-3-2- راه‌هاي جلوگيري از سوءاستفاده از اطلاعات ژنتيكي در صنعت بيمه 118
5- تجاوز به حريم خصوصي و امنيت فردي 120
5-1- رضايت افراد در تهيه شناسنامه ژنتيكي 124
5-2- چارچوب‌ها و محدوديت‌هاي اصل رضايت 128
5-2-1- ضرورت رعايت مصالح عمومي 129
5-2-2- ضرورت دعاوي مدني و كيفري 131
اول- محدوديت رضايت به انجام آزمايش ژنتيكي در دعاوي مدني 132
دوم- محدوديت رضايت به انجام آزمايش ژنتيكي در دعاوي كيفري 133
5-3- راه‌كارهاي جلوگيري از تجاوز به حريم خصوصي در تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 134
5-3-1- تضمين محرمانه بودن اطلاعات ژنتيكي 135
اول- شرايط تجويز افشاي اطلاعات محرمانه ژنتيكي 136
دوم- دسترسي افراد به اطلاعات ژنتيكي خود 139
5-3-2- وضع قانون 139
مبحث دوم: بررسي منابع فقهي و حقوقي در زمينه تهيه شناسنامه و بانك اطلاعات ژنتيكي 141
گفتار اول: قرآن 141
1- آيه 101 سورهي مائده 141
1-1- دلالت آيه بر منع تهيه شناسنامه ژنتيكي 142
1-2-نقد دلالت آيه بر منع تهيه شناسنامه ژنتيكي 144
2- آيه 22 سورهي كهف 145
2-1- دلالت آيه بر منع تهيه شناسنامه ژنتيكي 145
2-2- نقد دلالت آيه بر منع تهيه شناسنامه ژنتيكي 146
گفتار دوم: سنت 147
گفتار سوم- قواعد و اصول 148
1- اصل اباحه 148
2- اصل برائت 149
3- اصل احتياط 150
4- اصل لاضرر 151
گفتار چهارم: عقل 151
پيشنهادها 152
فصل سوم: بررسي فقهي وحقوقي پيشگيري و درمان ژنتيكي بيماري‌هاو ارتقاي ژنتيكي ويژگي‌ها و نيروهاي انسان 155
مبحث اول: پيشگيري و درمان ژنتيكي بيماريها در فقه و حقوق 159
گفتار اول: پيشگيري و تشخيص ژنتيكي بيماريها در فقه و حقوق 159
1- تشخيص ژنتيكي پيش از تولد در فقه و حقوق 160
1-1- مصالح و مفاسد تشخيص ژنتيكي پيش از تولد 161
1-1-1- مصالح تشخيص ژنتيكي پيش از تولد 161
اول- آمادگي زودهنگام براي مواجهه با نقص ژنتيكي نوزاد 161
دوم- جلوگيري از تولد نوزاد با نقص ژنتيكي 161
سوم- منافع اقتصادي جامعه 162
1-1-2- مفاسد تشخيص ژنتيكي پيش از تولد 162
اول- اثر نتايج مبهم و نامطمئن 162
دوم- سقط جنين داراي نقص ژنتيكي 163
1-2- سقط پيش از تولد جنين با تشخيص نقص ژنتيكي آن در فقه و حقوق 163
1-2-1- تعريف سقط پيش از تولد جنين داراي نقص ژنتيكي در اصطلاح فقه و حقوق 164
1-2-2- شمول حكم سقط جنين در فقه نسبت به سقط جنين داراي نقص ژنتيكي 165
اول- شمول ادلهي منع سقط جنين نسبت به جنين داراي نقص ژنتيكي 166
دوم- شمول موارد خاص جواز سقط جنين در فقه و حقوق نسبت به سقط جنين داراي نقص ژنتيكي 170
1-2-3- حكم سقط جنين داراي نقص ژنتيكي در فقه و حقوق 172
اول- قاعدهي نفي حرج و نقص ژنتيكي جنين 173
دوم- تشخيص ژنتيكي پيش از تولد و زمان دميده شدن روح 175
2- تشخيص ژنتيكي پيش از لانه گزيني در فقه و حقوق 177
2-1- مصالح و مفاسد تشخيص ژنتيكي پيش از لانهگزيني 178
2-1-1- مصالح تشخيص ژنتيكي پيش از لانهگزيني 178
اول- پيشگيري از به وجود آمدن انسان داراي نقص ژنتيكي 179
دوم- جلوگيري از سقط جنين داراي نقص ژنتيكي 179
2-1-2- مفاسد تشخيص ژنتيكي پيش از لانهگزيني 179
اول- انحراف از هدف درماني 179
دوم- از بين بردن رويان اوليه انسان 180
2-2- از بين بردن پيش از لانهگزيني رويان داراي نقص ژنتيكي تشكيل شده در آزمايشگاه در فقه و حقوق 181
2-2-1- تشكيل رويان در آزمايشگاه در فقه و حقوق 181
اول- روش لقاح خارج رحمي و تشكيل رويان در آزمايشگاه 181
دوم- حكم تشكيل رويان در آزمايشگاه 182
2-2-2- حكم از بين بردن پيش از لانهگزيني رويان داراي نقص ژنتيكي تشكيل شده در آزمايشگاه 184
گفتار دوم: درمان ژنتيكي بيماريها در فقه و حقوق 187
1- ژندرماني سلولهاي بدني در فقه و حقوق 188
2-1- مصالح و مفاسد ژن درماني سلولهاي بدني 190
2-1-1- مصالح ژن درماني سلولهاي بدني 190
2-1-2- مفاسد ژن درماني سلولهاي بدني 191
اول- ايجاد مشكل در سلولهاي غير هدف 191
دوم- ايجاد اختلال در سيستم ايمني بدن 191
سوم - فعال شدن ژنهاي سرطانزا 191
چهارم- احتمال سوءاستفاده از اين روش براي ايجاد ضرر عمدي 192
2-2- جواز و عدم جواز ژن درماني سلولهاي بدني با احتمال ضرر 192
2-2-1- حكم به عدم جواز اقدام به درمان با احتمال ضرر 193
2-2-2- حكم به جواز اقدام به درمان با احتمال ضرر 197
نتيجه 198
2- ژن درماني سلولهاي زايشي در فقه و حقوق 199
2-1- مصالح و مفاسد ژندرماني سلولهاي زايشي 200
2-1-1- مصالح ژن درماني سلولهاي زايشي 200
اول- درمان 200
دوم- انتقال درمان به نسل آينده 200
2-1-2- مفاسد ژندرماني سلولهاي زايشي 201
اول- آينده مبهم استفاده از اين شيوه درماني و پيشبيني ضرر 201
دوم- از بين بردن رويانهاي متعدد 201
سوم- عدم كسب رضايت نسل آينده 202
چهارم- امكان سوءاستفاده 202
پنجم- تغيير طبيعت زيستي 203
2-2- دلايل منع ژن درماني سلولهاي زايشي 203
2-2-1- قرآن 203
اول- آيه 60 سوره بقره 203
دوم- آيه 195 سوره بقره 204
2-2-2- عقل 205
2-2-3- قاعده لا ضرر 205
نتيجه 206
مبحث دوم: ارتقاي ژنتيكي ويژگي‌ها و توانايي‌هاي انسان در فقه و حقوق 207
گفتار اول: شناخت فناوري ارتقاي ژنتيكي ويژگي‌ها و تواناييهاي انسان 207
1- تعريف فناوري تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 208
2- امكان تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 209
3- ميزان تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 209
4- افتراق فناوري تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان از فناوريهاي درماني 210
5- انواع و روش تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 212
6- ديدگاههاي موجود در زمينهي منع يا جواز ارتقاي ژنتيكي نيروهاي انسان 213
گفتار دوم: مصالح و مفاسد تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 215
1- مصالح و مفاسد تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان توسط انتخاب ژنتيكي رويان 215
1-1- مصالح انتخاب ژنتيكي رويان با هدف تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 215
1-1-1- ايجاد افراد سالم و توانمند و عاري از بيماريهاي ژنتيكي 215
1-1-2- تربيت كودك از طريق انتخاب ژنتيكي رويان 216
1-1-3- رضايت والدين 217
1-1-4- سود اقتصادي 218
1-2- مفاسد انتخاب ژنتيكي رويان با هدف تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان 218
1-2-1- كودك، به منزله كالا 218
1-2-2- كاهش تنوع انساني 219
1-2-3- ناديده گرفتن حق آزادي نسل آينده 220
1-2-4- بي عدالتي- نابرابري اجتماعي- تبعيض 221
1-2-5- ايجاد اصلاح نژادي 222
1-2-6- از بين رفتن رويانهاي انساني متعدد 223
2- مصالح و مفاسد تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان توسط نوتركيبي ژنتيكي 223
2-1- مصالح تقويت ژنتيكي تواناييهاي انسان توسط نوتركيبي ژنتيكي 223
2-1-1- بهبود شرايط زندگي انسان 223
2-2-2- بي نيازي انسان ارتقا يافته از بكارگيري ابزارهاي متعدد 224
2-2- مفاسد تقويت ژنتيكي توانايي هاي انسان توسط نوتركيبي ژنتيكي 224
2-2-1- امكان وجود ضرر 225
2-2-2- امكان تغيير واقعيت و ماهيت انسان 226
2-2-3- مغايرت با خواست پروردگار 227
2-2-4- امكان زياد سوءاستفاده 228
2-2-5- ناديده گرفتن كرامت ذاتي انسان 228
2-2-6- عدم ضرورت و نياز 229
2-2-7- عدم اخذ اجازه از نسل آينده 229
گفتار سوم: ارتقاي ژنتيكي و تقويت نيرو‌‌هاي انسان در منابع فقهي و حقوقي 230
1- حكم تكليفي ارتقاي ژنتيكي نيروهاي انسان در منابع فقهي و حقوقي 231
1-1- قرآن 231
1-1-1- آيه 119 سورهي نساء، آيهي تبتيك 231
اول- دلالت آيه بر منع ارتقاي ژنتيكي نيروهاي انسان 232
دوم- نقد دلالت آيه 232
1-1-2- آيهي 195 سورهي بقره: «و لا تُلقُوا بِاَيديكُم الي التَهلُكه» 234
1-1-3- آيهي 60 سورهي بقره: «و لا تَعثَوا في الاَرض مُفسِدين» 235
1-2- عقل 235
1-3- قواعد و اصول 235
1-3-1- اصل اباحه - اصل حليت- اصل برائت 235
1-3-2- اصل لا ضرر- اصل احتياط 236
1-3-3- اصل كرامت انساني 237
2- بررسي برخي احكام وضعي مترتب بر ارتقاي ژنتيكي نيروهاي انسان 238
فهرست منابع 241