یکی از کارکردهای ازدواج «توالد و تناسل» مي­باشد. به دنيا آمدن فرزند از يك­ طرف سبب حفظ نسل انسان شده و از طرف ديگر رونق و گرمي خاصي به كانون خانواده بخشيده و دوام و بقاي اين نهاد حقوقي را استوارتر مي­نمايد. تولیدمثل و داشتن فرزند چنان اهمیّتی دارد که در قرآن کریم نيز در موارد متعددي بحث فرزند مطرح شده است؛ از جمله­ي آنها، آیه‌ی 72 سوره‌ی نحل می‌باشد که در آن آمده است: (... و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوه‌هایی به وجود می‌آورد)؛ نمونه‌ی دیگر، در آيات 5 و 49 سوره­ي مريم مي­باشد. در آيه 5 اين سوره، حضرت زكريا (عليه­اسلام) از خداوند تقاضاي فرزندي مي­كند كه از او و از آل يعقوب ارث ببرد و در آيه 49 نيز خداوند اعطاي اسماعيل و اسحق را به حضرت ابراهيم (عليه­السلام) نوعي هديه برمي­شمارد.

تمایل به بقای نسل، یک نیاز غیر جسمانی است که تحقق چنین امری وابسته به وجود اسپرم و تخمکی است که با داشتن قابلیّت باروری در فرایند لقاح، سلول تخم را تشکیل داده، زمینه‌ی تقسیمات سلولی را در آن فراهم می‌آورد. لذا طبیعی است؛ اگر هریک از زن و مرد یا هر دوی آنها از چنین سلامتی برخوردار نباشند، امکان تولید انسانی با ویژگی‌های خود را نخواهند داشت؛ هر چند تمایل روحی و روانی بر این امر هم چنان باقی است. (حمدالهی و روشن، 1392: 11)

ناباروري از مشكلاتي است كه بشر از ديرباز با آن مواجه بوده و در حال حاضر نيز بطور گسترده­اي با آن درگير است. به عدم وقوع حاملگي در طي يكسال انجام مقاربت و نزديكي، بدون استفاده از وسائل پيشگيري از بارداري «ناباروري» مي­گويند. (یدالهی، 1391: 3) طبق آماري كه سازمان بهداشت جهاني[1] ارائه نموده در حال حاضر بيش از يك و نيم ميليون نفر از زوجهاي ايراني نازا هستند؛ مطابق اين آمار، ده تا پانزده درصد از زوج­هاي جهان با مشكل نازايي مواجه مي­باشند. (آخوندي و صادقي، 1382: 18)

در پي حل اين مشكل، بشر از گذشته تلاش­هاي گسترده­اي را به ­كار بسته كه از جمله آنها عبارتست از؛ درمان جراحي (جراحي براي رفع مشكلات ساختماني دستگاه توليد مثل) و درمان دارويي (استفاده از داروهاي باروري براي تحريك تخمك­گذاري، انتقال اسپرم شستشوداده شده و متحرك شوهر به رحم). بيشتر منابع علمي موافقت خود را با اين روش­ها اعلام و اين نوع اقدامات را براي درمان پنجاه درصد از موارد نازايي مؤثّر مي­دانند. (آخوندي و صادقي، همان: 18)

در قرون اخير با پيشرفت دانش و تكنولوژي، براي درمان ناباروري روشهاي نويني ايجاد شده كه از جمله آنها عبارتند از؛

1- تلقيح اسپرم در داخل رحم[2]: در اين روش مايع منی به روشهاي مختلف از مرد گرفته شده و پس از شستشو و جداسازي، اسپرم­هاي زنده با ابزار مخصوص و به طور مصنوعي همزمان با تخمك­گذاري وارد حفره­ي رحم مي­شود. اين درمان در موارد مختلفي از جمله نازايي با علل نامشخص، بعضي از اختلالات اسپرم، وجود موكوس نامناسب در دهانه­ي رحم براي عبور اسپرم و براي بعضي از بيماران داراي اختلالات تخمك­گذاري مورد استفاده قرار مي­گيرد.

2- لقاح خارج رحمي[3]: در اين روش تخمك بالغ با اسپرم در محيط آزمايشگاه لقاح ­يافته و جنين حاصل در مرحله­ي 8 سلولي يا بالاتر مجدداً به رحم مادر منتقل مي­شود. اين روش داراي مراحل مختلفي است كه عبارتند از؛ تحريك تخمكدان، جمع­آوري تخمك­ها، تهيه و آماده‌سازي اسپرم، لقاح و رشد جنين در محيط آزمايشگاه، انتقال جنين به داخل رحم و تزریق هورمون پروژسترون. از اين روش در مواردي مانند انسداد لوله­ي رحم و مرداني كه اسپرم آنها براي IUI ضعيف است، استفاده مي­كنند.

3- انتقال گامت به داخل لوله­ي رحم[4]: در اين روش پس از جمع­آوري تخمك­ها، تهيه و آماده‌سازي اسپرم، مقدار مناسبي از آن دو را به وسيله­ي لاپراسكوپ وارد لوله­ي رحم ( لوله فالوپ) مي­كنند. (منظور از گامت، اسپرم و تخمك قبل از باروري است كه به آن نطفه نيز مي­گويند). (آخوندي و صادقي، همان: 24)

4- انتقال نطفه­ي بارور شده به داخل لوله­ي رحم[5]: در اين روش، اسپرم و تخمك در آزمايشگاه لقاح يافته و زايگوت (جنين تك سلولي) به وسيله­ي لاپراسكوپ به داخل لوله­ي رحم (لوله­ فالوپ) منتقل مي­شود.

5- تزريق اسپرم به داخل تخمك يا ميكرواينجكشن[6]: در اين روش، اسپرم به وسيله­ي سوزن شيشه­اي ظريف مستقيماً به داخل تخمك بالغ تزريق مي­شود.

 به مجموع اين روش­ها، روش­هاي كمكي توليد مثل[7] مي­گويند. (غفّاري، 1382: 8 تا14)

یکی دیگر از روش‌هایی که در جهت باروری مورد استفاده واقع می‌شود، انجماد جنین و گامت می‌باشد. انجماد جنین و گامت دارای کارایی‌های متعددی می‌باشند؛ سرماداری (يا انجماد) منی اين امکان را پزشکان فراهم کرده است، تا اسپرم‌ها را برای سال‌ها در شرايط ذخيره نگهداری شوند و در مواقع نياز آنها را از شرايط ذخيره خارج و جهت انجام مراحل لقاح خارج رحمی مورد استفاده قرار دهند. اين تکنيک در مورد آن دسته از بيمارانی که تحت درمان‌های خاص از جمله شيمی­درمانی و راديوتراپی قرار می‌گيرند کاربرد وسيعی دارد؛ به اين دليل که انجام درمان‌های ذکر شده ممکن است منجر به کاهش و يا از دست رفتن کامل توانايی توليد اسپرم گردد. همچنین روش­های انجمادی برای فردی که دارای تعداد سلول‌های اسپرم اندک باشد نيز بکار می‌رود. از ديگر مواردی که تکنيک سرماداری می‌تواند کاربرد داشته باشد می‌توان به بيوپسی بيضه اشاره کرد. بدین توضیح که از آنجایی که نمونه برداری اسپرم به روش بيوپسی بيضه برای بيمار خوش آيند نيست، می‌توان از نمونه جمع آوری شده، در يک سيکل درمانی استفاده کرد و نمونه‌هايی از بيوپسی را هم جهت استفاده در سيکل‌های بعدی با استفاده از تکنيک سرماداری ذخيره و نگاهداری کرد.

انجماد گامت زن يا سرماداری تخمک، روش نسبتا جديدی در زمينه تکنولوژی‌های کمک بارورکننده می‌باشد. سرماداری تخمک اين امکان را به زنان می‌دهد تا تخمک‌های خود را در سنين جوان­تر در شرايط ويژه نگاهداری کنند تا برای سنين بالاتر مورد استفاده قرار دهند. همچنين در مواقعی که زنان در شرايط پزشکی اورژانسی (نظير بيماری سرطان) قرار می‌گيرند، پيش از هرگونه اقدام درمانی برای معالجه، می‌توانند جهت حفظ قابليّت باروری خود از تکنيک سرماداری تخمک استفاده کنند.

جنين­ها حاصل ترکیب اسپرم و تخمک هستند. در يک سيکل درمانی از طريق لقاح خارج رحمی (IVF,ICSI) تشکیل شدند. ممکن است تعدادی جنين مازاد بر جنين‌هايی که در همان سيکل درمانی به زن انتقال داده شده است، وجود داشته باشند. اين جنين‌ها می­توانند از طريق روش سرماداری، برای مدت‌های طولانی در شرايط ويژه نگاهداری شوند. اين جنين‌ها پس از خارج شدن از شرايط انجماد، می‌توانند برای بارداری‌های بعدی مورد استفاده قرار گيرند و يا اينکه پس از مشاوره، با موافقت زوجين و طی مراحل قانونی به زوج‌های نابارور ديگری اهداء شوند که حتی امکان داشتن فرزند از طريق تکنيک‌های کمک بارور کننده (IUI ,IVF) برای آنها وجود ندارد. این روش در زمانی که زوجین تمایل به نگاهداری از جنین خود دارند تا درآینده از آن استفاده کنند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. انجماد جنين اين امکان را فراهم می‌کند تا زن بدون نياز به تحريک مجدد تخمک­گذاری و جمع آوری تخمک و با هزينه کمتر برای بارداری‌های بعدی اقدام نمايد. در زمان انتقال، جنين‌ها از شرايط سرماداری يا انجماد خارج شده و زن فقط با مصرف داروهای ويژه بدن خود را برای دريافت جنين‌ها آماده می‌کند. تاکنون با استفاده از روش سرماداری جنين، هزاران نوزاد در مراکز ناباروری متولد شده‌اند.

به موازات امکان بهره‌گیری از روش‌های انجمادی، مسائل پیچیده و خاصی نیز در فقه و حقوق پدید می‌آید که ضرورت دارد متخصصان این رشته به آنها بپردازند و آثار استفاده از آنها را بر پایه‌ی مبانی خود مطالعه و ارزیابی کنند و راهکارهای متناسب با آنها ارائه دهند. بررسی وضعیّت فقهی حقوقی بهره‌گیری از روش‌های انجماد جنین و گامت و ماهیّت قرارداد منعقده در این خصوص، مسئولیّت حقوقی متقاضیان انجماد و مراکز انجماد، امکان استفاده از جنین و گامت منجمد پس از مرگ، صور انحلال قرارداد انجماد و بررسی گزینه­های مشروع جهت تعیین سرنوشت جنین و گامت­های منجمد از آن دسته مسائل می‌باشند. ظهور مسائلی حقوقی در خصوص ماهیّت جنین‌های منجمد، از دیگر مسائل حقوقی است که بهره‌گیری از روش‌های انجمادی آن را بر انگیخته است که تبیین ماهیّت آنها از نظر تحلیلی و علمی حائز اهمیّت می‌باشد.

انجماد جنین و گامت سابقه­ي چنداني در حقوق ايران ندارد، از اين رو بحث در مورد جنبه­هاي حقوقي مختلف آن، بحث روز محافل علمي است. در خصوص تعیین ماهیّت جنین‌های آزمایشگاهی که جنین‌های منجمد نیز در گروه آنان قرار می‌گیرند، تحقیقاتی در دنیا صورت گرفته است8 و9 و10؛ ولی در ایران تعداد محدودی از مقالات، اشارات کوتاه و سطحی در این خصوص داشته‌اند. امّا، در خصوص قرارداد انجماد جنین و گامت و بحث‌هایی که از این قرارداد ناشی می‌شود، همانند تبیین ماهیّت قرارداد انجماد، آثار این قرارداد و مسائل حقوقی آن مطالعه‌ی پژوهشی صورت نگرفته است.

اين بحث نه سابقه­ي فقهي دارد كه فقها در مورد آن بررسي نموده باشند، نه قانوني در اين زمينه وجود دارد كه راهگشا باشد و نه هنوز اثر جامعي نوشته شده كه بتوان به آن تمسك جست. در میان استفتائات نیز فقط چند استفتاست که به برخی از موضوعاتی که بعد از انجماد جنین و گامت مطرح می‌گردند پرداخته و در آنها نیز به طور معمول فقط حکم موضوع بیان شده است. همچنين، از آنجايي كه اين موضوع در ارتباط با علم طب مي­باشد، اطلاعات پزشكي خاصي را مي­طلبيد كه بدين منظور، نگارندگان مدتي را به مطالعه­ي تخصصي در اين زمينه صرف نموده است.