اهداء جنين، شكل نوين و موفقي از درمان ناباروري است كه براي گروهي از زوج‌ها كه پيش ازاين تصور مي‌شد، هرگز نمي‌توانند صاحب فرزند شوند، اميد به ارمغان ‌آورد. اين روش معمولا هزينه و عوارض پزشكي كمتري نسبت به روش‌هاي لقاح آزمايشگاهي دارد و يكي از مهم‏ترين دستاوردهاي قرن اخير محسوب مي‌شود. اين روش  با توجه به اين كه جنين نه ماه در رحم زن باردار است، از لحاظ عاطفي احساس بيشتري به وجود مي‌آورد.

امروزه تشكيل جنين در آزمايشگاه، انتقال جنين به رحم زن ثالث و اهداء جنين به ياري پيشرفت‏هاي شگرف علم پزشكي امكان پذير شده است. تولد كودك كه قسمتي از راه پيدايش خود را در خارج از مسير طبيعي پيموده است، تركيب اسپرم با تخمك در خارج از رحم، پرورش آن تا مدت معيني در داخل لوله آزمايش و انتقال آن به رحم زن ثالث، استفاده از جنين‏هاي اهدايي به زوجين نابارور و... امري ممكن و شدني است. اين يكي از روش‏هاي تقريباً متداول باروري در جهان است كه راه‏گشاي مشكلي ديرينه در روابط زوجين نابارور است. از مزيت‏هاي اهداء جنين مي‏توان به اين موارد اشاره كرد:

   ۱-  جلوگيري از طلاق‏هاي ناخواسته و ازدواج‏هاي مكرر.

   ۲-  راه‏حلي مناسب براي خانواده‏هايي كه داراي كودك ناهنجار و يا دچار مشكلات ژنتيكي هستند.

   ۳-  سازگاري با فرهنگ مردم كشورمان.

   4 - به علت عدم اطلاع ديگران، فرزند حاصل دچار مشكل نمي‏شود.

اهداء جنين انسان، اولين بار در سال 1983م در کاليفرنيا انجام شد؛ طي آن «تراونسن»[1] و همکارانش اسپرم اهداء شده را در آزمايشگاه با تخمک تلقيح نموده و جنين حاصل را به رحم متقاضـي انتقال دادند. سپس اين روش در سراسر جهان به سرعت جايگاه خود را پيدا کرد به طوري که تا کنون حدود 20 هزار کودک با اين روش در دنيا متولد شده‏اند.

اهداء جنين در دو حالت انجام مي‌گيرد:

1. در مواردي كه مشكل ناباروري مربوط به مرد است؛ به نحوي كه مرد قادر به توليد اسپرم نبوده و به علت ممنوعيت اهداء اسپرم، ناگزير بايد از اهداء جنين استفاده كند.


2. در زوج‌هايي كه بنا به هر دليل، روش‌هاي درمان ناباروري در آن‏ها موفق نبوده است، اما زن مي‌تواند يك جنين اهدايي را در رحم خود پرورش دهد. مثلا از نظر سني، ارگان‌هاي نگهداري جنين و غيره مشكلي نداشته باشد.

در اين روش زوجين بيمار، از جنين حاصل از اسپرم و تخمک زن و مرد ديگر - اعم از اينکه بين آن دو رابطه زوجيت باشد يا نه - استفاده مي‏کنند. اين سلول‏ها در محيط آزمايشگاه، در مجاورت يکديگر قرار داده مي‌شوند تا پس از لقاح و تقسيمات اوليه و حداکثر تا چهار روز از زمان لقاح، جنين اهدايي به رحم زوجه منتقل مي‌گردد. نام اختصاري اين روش «I.V.F»[2] يعني باروري در لوله آزمايشگاه است. به دليل مزيت‏هايي که ذکر شد، افراد و حتي مسلمانان زيادي در جهان به سراغ اين روش رفته‏اند. لذا ارزيابي و تحليل اين مساله با قواعد حاكم بر دين مبين اسلام و فقه شيعه امري لازم به حساب مي‏آيد.

لزوم پاسخ صريح و مستدل فقه شيعه به اين امر، غير قابل بحث است. لذا بايد در گام نخست، عنوان اهداء جنين را به صورت كامل تشريح كرد؛ مباحثي از قبيل اهداء اسپرم، تخمك و... را لحاظ كرد. در مرحله بعد، بايد حكم جواز يا حرمت آن مورد بررسي قرار گيرد و ادله آن از كتاب و سنت برداشت شود. بحث قالب عقد يا غير عقد بودن اهداء جنين نيز عنواني است كه در آخرين فصل به آن پرداخته مي‏شود.

البته دغدغه‏هاي ناشي از اين امر نبايد مورد غفلت قرار گيرد كه خلاصه آن بدین شرح است كه كودك به دست آمده بايد ملحق به اهداء گيرنده شود؛ و الا نگراني‏هاي اهداء گيرنده هم‏چنان باقي است. لذا عمق مساله در اين است كه اهداء جنين براي استحكام بنيان خانواده اهداء گيرنده است؛ حال آن كه جنين و نطفه ظاهرا به شخص اهداء شونده ملحق می‏‏شود. تبیین اين مساله براي احكام بعد از تولد بسيار لازم است كه البته مورد بررسي نوشته حاضر نخواهد بود.

بيان اين نكته، ضروري است كه در جوامع غربي، پيش از شيوع بيماري ايدز، انجام تلقيح مصنوعي، اهداء جنين و شيوه‏هاي مشابه يكي از روش‌هاي متداول باروري زنان مجرد و حتي هم‌جنس بازان بوده است.

نوشتار پيش روي شما، درصدد انطباق و سازگاري مساله «اهداء جنين» با قواعد حاكم بر اسلام ناب محمدي صلی الله علیه وآله وسلم كه همان تشيع است؛ مي‏باشد.