مسئله صفت، از دیرباز ذهن بسیاری از دانشمندان منطق و فلسفه و ادبیات و علم اصول را درگیر کرده است. در کتاب‌های اصول فقه و ادبیات، تعریف و احکام بسیاری برای صفت ذکر کرده‌اند. تحلیل صفت، می‌تواند نحوه به‌کارگیری آن را در گفتار تغییر دهد. تبیین رابطه حکم شرعی با صفت و امکان استنباط حکم شرعی از آن برای مکلف؛ از موضوع های چالش برانگیز در علم اصول فقه بوده است.

یکی از بحث های پرکشش که از علم لغت به علم اصول راه یافته، مسئله مشتق است. نظام ترکیبی و دلالتی مشتق از یک پیچیدگی خاصی برخوردار است؛ چون از ابتدا در علوم ادبی با یک نگاه خاص مطرح و سپس با نگاهی متفاوت وارد علم کلام و علم اصول شد. در علوم ادبی، کلمه مشتق با نگاه اشتقاقی بررسی می‌شود و ماده مشتق ملاک بحث است. در علم اصول، مسئله مشتق با نگاه حملی و اسنادی بررسی می‌شود و علاوه بر ماده، هیئت مشتق نیز بررسی می‌شود. مطرح شدن یک بحث با دو دیدگاه در حالی که بعضی از مسائل آنها یکی است؛ باعث شده که تعریف‌، اقسام، ارکان، موضوع‌له و... در مشتق ادبی و اصولی متفاوت باشد.

اصولیان عقل‌گرا، از قرن چهارم و پنجم، بحث مشتق را با رویکردی کلامی، وارد علم اصول کردند. غزالی (450 ـ 505 ق) در المستصفی و فخر رازی (544- 606 ق) در المحصول و آمدی (631-551 ق) در الإحکام فی أصول الأحکام به این بحث پرداختند. در دوره حاضر، اصولیان اهل تسنن به این بحث نمی‌پردازند، ولی اصولیان شیعه به‌طور کامل به این بحث می پردازند.

یکی دیگر از بحث های پرکشش، مسئله مفهوم وصف است. این بحث در پایبندی به ادله لفظی کارکرد بسیاری دارد. تبیین ادله و شواهد و نقدهای بحث مفاهیم، ذهن اصولیان را درگیر و نتیجه آن در بحث‌های فقهی ظاهر است.

مرحوم شیخ مفید ره (م ۴۱۳ق) در کتاب مختصر التذکرة بأصول الفقه، در بخش عام و خاص، بحث فحوی الخطاب و دلیل الخطاب را مطرح می‌کند و در بحث دلیل الخطاب، به مسئله تعلیق حکم بر صفت می‌پردازند.

سید مرتضی ره (م ۴۳۶ق) در کتاب الذریعة، در بخش مجمل و مبین، بحث مفهوم وصف را با عنوان «فصل فی أنّ‏ تعلیق‏ الحکم بصفة لا یدلّ‏ على انتفائه بانتفائها» مطرح می‌کند.

محقق حلی ره (م ۶۷۶ق) و علامه حلی ره (م ۷۲۶ق) و حسن بن شهید ثانی ره (م ۱۰۱۱ ق)، به ترتیب در کتاب معارج الاصول و مبادی الوصول و معالم الاصول، در بخش اوامر و نواهی، به بحث از تعلیق حکم بر صفت پرداخته‌اند.

شیخ بهایی ره (م ۱۰۳۶ق) و مولی محمد مهدی نراقی ره (۱۲۰۹ق) و مرحوم آخوند خراسانی ره (م ۱۳۲۹ق)، به ترتیب در کتاب زبدة الاصول و تجرید الاصول و  کفایة الاصول، بخش مستقلی را پیرامون منطوق و مفهوم مطرح می‌کنند و در ضمن آن به بحث مفهوم وصف می‌پردازند. ایشان این بحث را خارج از بخش عام و اوامر و مجمل، مطرح می‌کنند. این روش مطرح کردن مفهوم وصف تا الآن ادامه دارد.

در این پژوهش درصدد هستیم تا مبانی و اقسام و ادله و نتایج فقهی، مسئله مشتق و مفهوم وصف را همراه با تبارشناسی آن، بررسی کنیم تا خوانندگان با لایه های دیگر این بحث نیز آشنا شوند.