تقريظ حضرت استاد آيت الله عليدوست 12
پيشگفتار 15
يادواره اي از «رهبر خرد» 21
مقدّمه(چهارچوب نظري و ساختار مفهومي) 23

فصل اول: مفاهيم و پيشينۀ جرم توهين به مقدّسات مذهبي 33
مبحث نخست: واژهشناسي و اصطلاحسنجي 36
گفتار اول: توهين (اهانت) 36
1-1- توهين در لغت 36
1-2- توهين در اصطلاح 38
1-2-1- در كلام فقها 38
1-2-2- توهين از ديدگاه حقوقي 41
1-2-2-1- توهين در مفهوم عام 42
1-2-2-2- توهين در مفهوم خاصّ 42
1-2-2-3- توهين ساده 43
1-2-2-4- توهين مشدّد 43
گفتار دوم: مفهوم مقدّسات 45
2-1- مقدّسات در لغت 45
2-2- مقدّسات در اصطلاح 48
2-2-1- در كلام جامعه‌شناسان 48
2-2-2- در آراء فلاسفه اسلامي 53
2-2-3- در آراء فقهاي اسلامي 55
گفتار سوم: مفهوم مقدّسات دين (در فقه اسلام و حقوق كامن‌لا) 60
مبحث دوم: پيشينۀ حمايت كيفري از مقدّسات 63
3-1- در تمدن‌هاي بشري 63
3-1-1- در قانون نامۀ حمورابي 63
3-1-2- در يونان باستان 65
3-2- در اديان وحياني 66
3-2-1- آيين زرتشت 67
3-2-2- دين يهود 68
1- بدگويي «لعنت» به نام مقدّس خداوند 69
2- كار در روز شبات (شنبه) 70
3- موارد ديگر (با مجازات اَشدّ) 72
3-2-3- دين مسيحيّت 74
3-2-4- دين مبين اسلام 78
3-2-4-1- ارتداد 79
3-2-4-2- سابّ النّبي 81
3-2-4-3- ادّعاي پيامبري 84
3-3- قوانين موضوعه 89
3-3-1- در ايران 89
3-3-1-1- متمّم قانون اساسي مشروطه (و قانون اساسي 1368) 89
3-3-1-2- لايحه قانوني مطبوعات 92
3-3-1-3- قانون مطبوعات 94
3-3-1-4- قانون مجازات اسلامي (مصوّب 1375) 95
3-3-1-5- قانون مجازات اسلامي (مصوّب 1/2/1392) 96
3-3-2- در برخي كشورهاي اسلامي 96
3-3-2-1- مصر 97
3-3-2-2- لبنان 98
3-3-2-3- اردن 98
3-3-2-4- امارات متّحده عربي 100
3-3-3- در برخي كشورهاي اروپايي 102
3-3-3-1- انگلستان 103
3-3-3-2- ايالات متّحدۀ آمريكا 109
3-3-4- در اسناد حقوق بشر 115
3-3-4-1- اعلاميه‌ جهاني حقوق بشر 116
3-3-4-2- ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 116
3-3-4-3- اعلاميه حقوق بشر اسلامي 118
3-3-4-4- كنوانسيون اروپايي حمايت از حقوق بشر و آزادي‌هاي اساسي 119
3-3-4-5- كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر 120
3-3-4-6- منشور آفريقايي حقوق بشر و خلق‌ها 121
3-3-4-7- كنوانسيون بين‌المللي رفع هر نوع تبعيض نژادي 122

فصل دوم: تحليل مباني جرم توهين به مقدّسات مذهبي 123
مبحث نخست: مباني فقهي 125
گفتار اول: ارتداد 125
1-1- مستند شرعي 125
1-1-1- ارتداد در قرآن 125
1-1-1-1- بررسي آيات كلي ارتداد 126
1-1-1-2- بررسي آيات مدني ارتداد 131
1-1-2- در روايات 137
1-1-2-1-دسته اول: 137
1-1-2-2-دسته دوّم: 139
1-2-در آراءفقها 145
1-2-1-اماميّه 145
1-2-1-1-ارتدادفكري و انكار اصل توحيد و نبّوت 146
1-2-1-2- ارتدادفكري و انكار يكي از ضروريات دين 148
الف- ديدگاه سببيّت مستقّل 148
ب- ديدگاه «عدم سببّيت مستقل» 150
1-2-3- عدم تنافي ارتداد با آزادي عقيده 152
1ـ2ـ2ـ اهل سنّت 155
1ـ3ـ در ديدگاه امام خميني (ره) 158
1ـ3ـ1ـ تحليل ارتداد فكري از ديد امام (ره) 158
1ـ3ـ2ـ سلمان رشدي و فتواي قتل او 160
1-3-3- افسانه غرانيق و نقد منابع حديثي دالّ بر عدم عصمت پيامبر (ص) 163
1ـ3ـ4ـ مصاديقي از اهانت به مقدّسات در كتاب «آيات شيطاني» 168
1ـ3ـ5ـ مباني حكم امام خميني (ره) در خصوص سلمان رشدي 170
1ـ3ـ5ـ1ـ ارتداد 170
1ـ3ـ5ـ2ـ سابّ النّبي 172
1ـ3ـ5ـ3ـ توطئه و هجمة دروني به اسلام به قصد نابودي آن 172
گفتار دوم: سبّ النّبي 175
2ـ1ـ مستند شرعي 175
2ـ1ـ1ـ آيات قرآني 175
بند نخست: اهل سنّت 177
بند دوم: اماميّه 178
2-1-2- روايات 179
2-1-2-1- اماميّه 180
2ـ1ـ2ـ2ـ اهل سنّت 183
1 ـ 2 ـ در آراء فقها 185
2 ـ 2 ـ 1 ـ شيعه 185
2ـ2ـ2ـ اهل سنّت 189
2 ـ 2ـ 2ـ 1ـ فقه حنفيّه 189
2ـ2ـ2ـ2ـ فقه مالكيّه 190
1ـ2ـ2ـ3ـ فقه شافعي 191
2ـ2ـ2ـ4ـ فقه حنبلي 191
2ـ2ـ3ـ در ديدگاه امام خميني(ره) 193
2ـ2ـ3ـ1ـ ديدگاه فقهي 193
2ـ2ـ3ـ2ـ تحليل مبناي فقهي حضرت امام (ع) در خصوص سلمان رشدي 196
2ـ2ـ3ـ3ـ تبيين فتواي امام خميني (ره) از منظر مباني معرفتي ايشان 197
2ـ2ـ3ـ4ـ تحليل فتواي حضرت امام از نظر ديدگاه بيداري اسلامي در غرب 200
گفتار سوم: سبّ امام علي (ع) و فاطمة‌الزهرا (س) 203
3-1- پيشينه‌شناسي اجمالي از سبّ حضرت علي (ع) 203
3-1-1- معاويه و رويكرد حكومتي آن در ترويج سبّ و لعن امام علي (ع) 204
3-1-2- واكنش گروه‌هاي شيعي (كيسانيه) به سبّ و لعن‌هاي حكومت اموي 207
3-2- تحليل اجمالي نصوص روايي و آراء فقيهان شيعي در سبّ علي (ع) 209
3-2-1- روايات 209
3-2-2- ديدگاه فقهاي (شيعي) 212
3-3- سبّ فاطمه‌الزهرا (س) 213
گفتار سوم: سبّ همسران پيامبر(ص) 215
گفتار چهارم: سبّ انبياي الهي 218
گفتار پنجم: سبّ قرآن و احكام اسلام و ساير مقدّسات مذهبي 219
مبحث دوم: مباني حقوق بشري و حمايت‌هاي بين‌المللي 224
گفتار اول: حفظ كرامت و حيثيت انسان 224
گفتار دوم: آزادي عقيده و مذهب 230
2-1- محدوديت‌هاي آزادي عقيده و مذهب 234
2-1-1- امنيت عمومي 235
2-1-2- نظم عمومي 237
2-1-3- اخلاق عمومي 238
2-1-4- بهداشت و سلامت عمومي 240
2-2- لوازم آزادي عقيده و مذهب 242
2-2-1- اصل ممنوعيت اجبار 243
2-2-2 ممنوعيت تبعيض بر اساس مذهب 246
2-2-3- ممنوعيّتِ توهين به اديان 248
گفتار سوم: آزادي‌بيان 249
1- محدوديت‌هاي آزادي‌بيان در اعلاميه جهاني حقوق بشر 251
2- محدوديّت‌هاي آزادي‌بيان در ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 253
2-1- محدوديت‌هاي وارده بر آزادي‌بيان در حوزه بند 3 ماده 19 ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 254
2-2- محدوديّتِ وارده بر آزادي بيان در حوزه بند 2 ماده 20 ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي 257
گفتار چهارم: بردباري مذهبي و همزيستي مسالمت‌آميز 261
4- بردباري مذهبي(يا عقيدتي) 262
4-1- تعريف و تحليل بردباري مذهبي در اسناد حقوق بشري 262
4-2- بردباري مذهبي در آموزه‌هاي قرآني 266
5- همزيستي مسالمت‌آميز 270
5-1- همزيستي مسالمت‌آميز در اسناد حقوق بشري 270
5-2- همزيستي مسالمت‌آميز در قرآن (و سنّتِ اسلامي) 273


فصل سوم: تحليل حقوقي جرم توهين به مقدّسات مذهبي 279
مبحث نخست: از منظر حقوق كيفري 281
گفتار اول: عناصر و اركان جرم توهين به مقدّسات مذهبي و رابطه آن با ارتداد و سبّ النّبي 281
1- عناصر جرم 281
1-1- عنصر قانوني 281
1-1-2- عنصر مادّي 284
1-1-2-1- انجام عمل مادي وهن آور 285
1-1-2-2- مرتكب جرم 288
1-1-2-3- احراز موضوع مورد اهانت 289
1-1-3- عنصر رواني 291
1-1-3-1- علم به توهين آميز بودن عمل و علم به مقدّسات 291
1-1-3-2- قصد توهين 293
1-2- رابطه توهين به مقدّسات مذهبي با ارتداد 295
1-3- رابطه توهين به مقدّسات با سبّ النّبي 297
گفتار دوم: دادرسي و مجازات جرم توهين به مقدّسات 298
2-1- صلاحيت دادرسي به جرم توهين به مقدّسات 298
2-1-1- جايگاه جرم توهين به مقدّسات در تقسيم بندي جرايم 299
2-1-2- دادگاه صالح جهت رسيدگي به جرم توهين به مقدّسات 301
2-2- مرجع تشخيص جرم توهين به مقدّسات 302
2-3- نقش استيذان از حاكم در اجراي حكم سابّ النّبي (يا ائمّه(ع)) 303
2-3-1- قتل سابّ النّبي (ص) يا ائمّه (ع) در قلمرو حكومت اسلامي 303
2-3-2- قتل سابّ النّبي (ص) يا ائمّه (ع) در خارج از حكومت اسلامي 312
2-4- مجازات جرم توهين به مقدّسات 318
2-4-1- در قانون مجازات اسلامي (مصوّب 1/2/1391) 318
2-4-2- در قانون تعزيرات اسلامي 318
2-4-2-1- مجازات سابّ النّبي از نوع تعزير است يا حدّ؟ 319
2-4-2-2- چه تفاوتي ميان سبّ و اهانت وجود دارد؟ 320
2-4-2- در قانون مطبوعات 324
2-4-3- تحليل ماهوي ماده 513 قانون تعزيرات اسلامي و ماده 26 قانون مطبوعات 327
مبحث دوم: از منظر حقوق اساسي و آزادي‌هاي بنيادين 333

فصل چهارم: مطالعه و بررسي تطبيقي جرم توهين به مقدّسات در حقوق ايران، انگلستان و ايالات متحده امريكا و در رويّه قضايي نهادهاي اروپايي 341
مبحث نخست: مفهوم جرم توهين به مقدّسات ديني 343
گفتار اول: مفهوم مقدّسات ديني 347
گفتار دوم: تعريف توهين در جرم توهين به مقدّسات 350
مبحث دوم: وضعيت حقوقي جرم توهين به مقدّسات ديني 352
گفتار نخست: پيشينه تاريخي (در گذر زمان) 352
گفتار دوم: وضعيت فعلي 356
مبحث سوم: ارتكاب جرم توهين به مقدّسات ديني 363
گفتار نخست: عنصر مادي جرم 363
گفتار دوم: عنصر رواني جرم 365
گفتار سوم: عنصر قانوني 367
مبحث چهارم: جرم توهين به مقدّسات در رويّۀ قضايي نهادهاي اروپايي 369

نتيجه‌گيري و پيشنهادات 379
ضميمه تحليلي 389
منابع 427