مقدمه 11

فصل اول: مباحث مقدماتي 25
بخش اول: مفاهيم و موضوع تفسير: تفسير و مفاهيم مشابه 27
گفتار اول : تفسير و مفاهيم آن در گفتمان‌هاي مختلف 27
مبحث اول : تفسير در گفتمان ديني 30
مبحث دوم ‌: تفسير در گفتمان فلسفي 34
مبحث سوم: تفسير در گفتمان ادبي 38
مبحث چهارم: تفسير در گفتمان حقوقي 43
گفتار دوم : تفسير حقوقي و موضوعات آن 48
مبحث اول: قانون به‌عنوان موضوع تفسير 49
بند اول: مفاهيم، اوصاف و انواع قانون 49
بند دوم: تشابه و تفاوت تفسير قانون عادي و قانون اساسي 61
مبحث دوم: ساير اسناد حقوقي به‌عنوان موضوع تفسير 64
بند اول: تفسير قرارداد 64
بند دوم: تفسير معاهده 66
بخش دوم: ضرورت، موارد و انواع تفسير 71
گفتار اول: ضرورت تفسير قانون 71
مبحث اول: ضرورت عملي تفسير قانون 72
مبحث دوم: ضرورت‌هاي تفسير قانون اساسي 74
بند اول: دلايل ادبي: قانون اساسي به‌عنوان يك متن 75
بند دوم: دلايل حقوقي: قانون اساسي به‌عنوان متني پاسخگو 75
بند سوم: دلايل سياسي: قانون اساسي به‌عنوان سندي راهنما 75
گفتار دوم: موارد تفسير قانون 77
مبحث اول: ابهام و اجمال قانون 78
مبحث دوم: تعارض قوانين 81
مبحث سوم: سكوت قانون 82
مبحث چهارم: نقص قانون 84
گفتار سوم : انواع تفسير قانون 85
مبحث اول: انواع تفسير به اعتبار مقام مفسر 85
بند اول: تفسير اساسي 85
بند دوم: تفسير قانوني 91
بند سوم: تفسير قضايي 93
بند چهارم : تفسير نظري- علمي 96
بند پنجم: تفسير اداري 97
مبحث دوم: انواع تفسير به اعتبار قلمرو احكام 98
بند اول: تفسير مضيق 100
بند دوم: تفسير موسع 101

فصل دوم: مكاتب تفسيري: نظريه‌ها و روش‌ها 103
بخش اول: مكاتب تفسيري 105
گفتار اول: مكاتب قانون ـ محور: نظريه‌هاي منشاءگرا 107
مبحث اول: نظريه تفسير لفظي- ادبي: متن ـ محوري 110
مبحث دوم- نظريه تاريخي: قصدگرايي 114
مبحث سوم: نظريه اصولي 116
مبحث چهارم: هرمنوتيك حقوقي 119
بند اول: اصطلاح‌شناسي و زمينه‌‌هاي تاريخي 119
بند دوم: هرمنوتيك به‌‌مثابه روش تفسير قانون 124
گفتار دوم: مكاتب تفسير آزاد: نظريه‌هاي فرامتني و غيرمنشاءگرا 128
مبحث اول: تحقيق علمي آزاد 130
مبحث دوم: پراگماتيسم حقوقي 134
مبحث سوم: رويكرد‌هاي پست‌مدرن 136
بخش دوم: روش‌هاي تفسيري 140
گفتار اول: روش‌هاي مقيد به قانون 140
مبحث اول : روش تحت‌اللفظي- ادبي 140
مبحث دوم: تفسير منطقي 141
مبحث سوم: روش تاريخي 144
مبحث چهارم: تفسير اصولي 145
گفتار دوم: روش‌هاي تفسيري آزاد 146

فصل سوم: به سوي يك نظريه قانون اساسي 149
بخش اول: نياز به نظريه قانون اساسي 151
گفتار اول: اثبات‌گرايي و حقوق طبيعي 155
گفتار دوم: حاكميت قانون و دموكراسي: تقابل نظم وآزادي 160
گفتار سوم: شكل يا محتوا؟ 164
بخش دوم: جدال بزرگ: منشاءگرايي و غيرمنشاءگرايي 168
گفتار اول: قانون اساسي به‌مثابه متن بسته 170
مبحث اول: متن‌گرايي و فرماليسم: (ستايش قانون) 171
مبحث دوم: «مفهوم ساده» كلمات و انسجام عمودي متن 172
مبحث سوم: در جستجوي انسجام افقي متن (متن‌گرايي نوين) 174
گفتار دوم: قانون اساسي به‌مثابه متني تاريخي 177
مبحث اول: قصدگرايي و تاريخي‌گري (ستايش قانونگذار) 178
مبحث دوم: تفسيرتاريخي: ظرفيت‌ها و محدوديت‌ها 182
گفتار سوم: قانون اساسي به‌مثابه متني پاسخگو 184
مبحث اول: محتوا در برابر شكل: رويكرد رئاليستي به حقوق 185
مبحث دوم: در آرزوي قانون اساسي پويا‌ 188
بخش سوم: آشتي فرم و محتوا: قانون اساسي حافظ نظم اخلاقي 191
گفتار اول: تفسيرسازنده: رونالد دوركين و تفسير اخلاقي قانون 192
گفتار دوم: تفسيرعدالت ـ محور: موازنه قانون و عدالت 196

فصل چهارم: سازوكارهاي تفسير قانون اساسي در جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده آمريكا 199
بخش اول: تفسير قانون اساسي در نظام حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران 201
گفتار اول: ريشه‌ها، مباني و ساختار قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران 202
مبحث اول: فرآيند شكل‌گيري قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران 202
بند اول: قانون اساسي سال 1358 203
بند دوم: قانون اساسي اصلاحي سال 1368 204
مبحث دوم: مباني قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران 205
بند اول: محورهاي اسلامي 206
بند دوم: محورهاي سياسي 207
بند سوم: محورهاي ارزشي و انقلابي 208
مبحث سوم: ساختار قوا 208
بند اول: تفكيك قواي سه‌گانه 208
بند دوم: نظارت رهبري بر قواي سه‌گانه 210
گفتار دوم: قانون و شريعت 211
مبحث اول: شرع به‌مثابه قانون 211
مبحث دوم: حاكميت شرع و جايگاه قانون اساسي در نظام جمهوري اسلامي ايران 215
گفتار سوم: مرجع تفسير قانون اساسي 219
مبحث اول: پيشينه تاريخي تفسير قانون اساسي در ايران 219
مبحث دوم: شوراي نگهبان: ساختار و صلاحيت تفسيري 223
بند اول: ساختار 224
بند دوم: تشريفات اخذ تصميم 224
بند سوم: اعتبار و آثار حقوقي نظريات تفسيري شوراي نگهبان 227
مبحث سوم: تحليل رويكردهاي تفسيري شوراي نگهبان 230
بخش دوم: تفسير قانون اساسي در نظام حقوق اساسي ايالات متحده آمريكا 240
گفتار اول: ريشه‌ها، مباني و ساختار قانون اساسي ايالات متحده آمريكا 241
مبحث اول: فرايند شكل‌گيري و مباني قانون اساسي ايالات متحده آمريكا 241
مبحث دوم: ساختار قوا 244
بند اول: ساختار ديوان عالي فدرال 246
بند دوم: صلاحيت‌‌ها: اختيار ديوان عالي در تفسير قانون اساسي 250
گفتار دوم: مشكلات و شيوههاي تفسيرقانون اساسي ايالات متحده 253
مبحث اول: مشكلات كلي تفسير قانون اساسي آمريكا 253
مبحث دوم: تفسيرخلاق يا عمل به متن: بحثي در رويكرد تفسيري ديوان عالي ايالات متحده 257
بخش سوم: بررسي تطبيقي سازوكار تفسير قانون اساسي درايران و آمريكا 266
گفتار اول: مقايسه ساختاري: تفاوت‌هاي نهادي 266
گفتار دوم: مباني و روش‌هاي تفسير قانون اساسي 268

فصل پنجم: اصول نظري و عملي تفسير قانون اساسي 275
بخش اول: مفهوم اصول تفسير و راه‌هاي كشف آن 277
گفتار اول: قانون منبع اصول 283
گفتار دوم: آرمان‌هاي سياسي و خواست‌هاي اجتماعي 285
گفتار سوم: حقوق طبيعي و اصول تفسير: نقش عقل و انصاف 289
بخش دوم: اصول نظري تفسير: بنيان‌هاي تفسير قانون اساسي 295
گفتار اول: نظم سياسي 304
گفتار دوم: نظم اقتصادي 305
گفتار سوم: نظم اخلاقي 310
گفتار چهارم: نظم حقوقي 312
بند اول: متن قانون؛ تبلور نظم حقوقي 313
بند دوم: رويه قضايي 314
بخش سوم: اصول عملي تفسير قانون اساسي: مصاديق اصول 318
گفتار اول: اصل مرجعيت متن 320
گفتار دوم: اصل احترام به اراده قانونگذار 322
گفتار سوم: اصل انسجام ساختاري: تمسك به روح قانون 324
گفتار چهارم: اصل اصالت رويه 326
گفتار پنجم: اصل عدالت ـ انصاف 327
گفتار ششم: اصل مصالح عمومي 330

نتيجه‌گيري 335
منابع و مآخذ 347