اندیشه­ورزی پیرامون جامعه سیاسی، دولت، حاکمیت و سیاست یکی از پرسابقه­ترین مباحث علوم اجتماعی است،که ذهن بشر را همواره به خود مشغول کرده است. هر حکمرانی برای تسلط بر قلمرو خود نیازمند ساختار سیاسی مشخصی است که بر همین اساس در تمامی جوامع انسانی قواعد و ضوابطی شکل گرفته و موجب تثبیت قدرت سیاسی می­گردد. هرچه پایه­های ساخت سیاسی و قواعد حاکمیت از استحکام بیشتری برخوردار باشد، ثبات و تداوم بیشتری پیدا خواهد کرد. تاکنون تحلیل­ها و مبانی مختلفی از اصول و قواعد حاکم بر قدرت سیاسی در نظریات و اندیشه­های سیاسی طرح گردیده که هریک به نوعی به تحلیل و تبیین مبانی قدرت و قواعد حاکم بر آن از زاویه مشخص پرداخته­اند.

یکی از عمده­ترین و قدیمی­ترین تحلیل­ها از قواعد حقوق اساسی تحلیل سیاسی است. بررسی تعارض و منازعه نهفته در ذات سیاسی و تفکیک میان دوست و دشمن و تحلیل اصول و قواعد بر پایه قدرت از ویژگی­های این نوع تحلیل به شمار می­رود. شاید غلبه همین نگاه موجب شده تا در برخی آثار نگاشته شده در خصوص حقوق اساسی عنوان «حقوق اساسی و نهادهای سیاسی» استفاده شود.

تحلیل فلسفی و کلامی و مطالعه موضوعات حقوق اساسی و پدیده های سیاسی با رویکرد عقلی و استدلال فلسفی، نوع دیگری از تحلیل قدرت و قواعد اساسی به شمار می ­رود که بیشتر هنجاری و تجویزی است و با آنچه باید وجود داشته باشد سر وکار دارد نه چیزی که هست. ریشه این نوع از تحلیل حقوق اساسی را در اندیشه­های افلاطون و ارسطو و سپس در قرون وسطی آگوستین و آکوئیناس می­توان مشاهده کرد. مباحثی که در اندیشه سیاسی دانشمندان اسلامی چون فارابی یا ابن خلدون مطرح شده نیز در همین راستاست. در دوره­های معاصر نیز این رویکرد هم چنان اهمیت خود را حفظ کرده است. تحلیل فلسفی و منطقی از قانون اساسی در بسیاری از کتاب­های حقوق اساسی به ویژه در دهه­های بعد از انقلاب، به چشم می خورد.

همچنین تحلیل اقتصادی حقوق به معنای بررسی مفاهیم و نهادهای حقوقی با ابزار و اصطلاحات اقتصادی یکی دیگر از روش­های تحلیل و بررسی قواعد حقوق اساسی است که به ایضاح مفاهیم و قواعد و بررسی آنها با استفاده از مفاهیم اقتصادی می پردازد.

در این میان تحلیل اخلاقی حقوق اساسی مباحث مربوط به حقوق اساسی به ویژه بنیان­های حقوقی را در پرتو مباحث اخلاقی مورد بحث قرار می­دهد. آنچه در تحلیل اخلاقی مدنظر است، سنجش درجه اخلاقی بودن عناصر حقوق اساسی یک نظام سیاسی و یا ارائه گزاره­های هنجاری اخلاقی جهت تحلیل، ترمیم و یا اصلاح نظام مزبور است.  

نوشتار پیش رو تلاشی در راستای تبیین  رویکرد اخلاقی حقوق اساسی با تأکید بر مؤلفه­های حقوق اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران است. بدین معنا که ضمن دفاع از نظریه اخلاقی حقوق اساسی، به بیان امکان و ضرورت رویکرد اخلاقی در عرصه حیات سیاسی می­پردازد و سپس نحوه پیوند مبانی اخلاقی را با ساختارهای سیاسی و حقوق و آزادی­های فردی مورد بحث قرار می دهد.

 با عنایت به این مهم که غایت اصلی و هدف نهایی احکام و آموزه­های دینی و به ویژه دین مبین اسلام اصلاح و خودسازی انسان و جامعه است،[1] توجه به رویکرد اخلاقی در نظام سیاسی اسلامی امری است مهم که جای خالی آن در منایع حقوقی به ویژه حقوق اساسی محسوس و مشهود است. این اثر آغاز راهی برای تأمل و تحقیق بیشتر در این رابطه است.