پيش گفتار 13
مقدمه 13

فصل اول: كليات 15
1-1- ادوار تحول انديشه سياسي شيعه 20
1-2- چگونگي پيدايش مفهوم مردم‌سالاري ديني در نظام جمهوري اسلامي 26

فصل دوم: دوران تكوين نظريات 31
2-1- ديدگاه علماى شيعه، از قرن چهارم تا دهم هجرى 34
2-1-1- ديدگاههاي شيخ مفيد 34
2-1-1- 1- شيخ مفيد و مردم‌سالاري ديني 36
2-1-1-3- نظام سياسي مطلوب از منظر شيخ مفيد 37
2-1-1-4- منشاء مشروعيت نظام سياسي و نقش مردم در آن 38
2-1-1-5- ولايت فقهاي شيعه در عصر غيبت 39
2-1-1-6- چگونگي تعامل مردم و حاكمان اسلامي 40
2-1-1-6-1- وظايف حاكمان اسلامي‌در قبال مردم 40
2-1-1-6-2- وظايف مردم در برابر حاكمان اسلامي 41
2-1-2- شيخ طوسى(460 ـ 385هـ. ق. ) 43
2-1-2-1- انديشه سياسي شيخ طوسي و جايگاه مردم در اين انديشه 44
2-1-2-1-1- تامين و حفظ مصالح عمومي 45
2-1-2-1-2- برقراري نظم و امنيت 45
2-1-2-1-3- بسط عدالت اجتماعي 45
2-1-2-1-4- تامين رفاه نسبي و عمومي‌جامعه 46
2-1-3- محقق حلى(602 ـ 676هـ. ق. ) 47
2-1-3-1- مشروعيت حكومت از منظر محقق حلي(انتخاب يا انتصاب) 47
2-1-3-2- انواع حكومت از ديدگاه محقق ونقش مردم در آن 48
2-1-3-3- وظايف متقابل حاكم و مردم 49
2-1-3-3-1- بعد اقتصادى 49
2-1-3-3-2- بعد قضايى 51
2-1-3-3-3- بعد نظامى 52
2-1-3-3-4- بعد سياسى 53
2-1-3-4- محقق حلي و مردم‌سالاري ديني 54
2-1-4- فاضل مقداد60 (م829هـ. ق. ) 54
2-1-4-1- منشأ مشروعيت حكومت و نقش مردم درآن از منظر فاضل مقداد 55
2-1-4-2- اهداف و غايات حكومت‏ 56
2-1-4-3- حكومت مطلوب‏ 57
2-1-4-4- حوزه اختيارات فقيه در عصر غيبت 59
2-1-4-5- مردم‌سالاري ديني در انديشه فاضل مقداد 60
2-2- ديدگاه‌هاى علماى شيعه از قرن دهم تا سيزدهم 61
2-2-1- ديدگاههاي محقق كركى(868 ـ 940هـ. ق. ) 62
2-2-1-1- اهميت علمى‌ـ سياسى محقق كركى 63
2-2-1-2- حكومت آرمانى از منظركركى و نقش مردم در آن (نظريه امامت) 64
2-2-1-3- ولايت فقيه، حكومت مطلوب كركى در عصر غيبت و نسبت آن با مردمسالاري ديني 66
2-2-3- شيخ جعفر كاشف الغطاء(1154 ـ 1228هـ. ق. ) 70
2-2-3-1- تأثيرعصرسياسي كاشف الغطاء در شكل گيري انديشه وي 71
2-2-3-2- انديشه سياسي شيخ جعفر كاشف الغطاء، نقش مردم و فقها در حكومت از منظر وي 72
2-2-3-3 -كاشف الغطا و مردم‌سالاري ديني 76
2-2-4- محمد حسن نجفى (م:1266هـ. ق. ) 77
2-2-4-1- صاحب جواهر و احياي دين 78
2-2-4-2- بستر انديشه‌هاي سياسي صاحب جواهر 78
2-2-4-3- صاحب جواهر، انديشه ولايت فقيه و نقش مردم در اين انديشه 80
2-2-4-3-1- دليل نقلي 81
2-2-4-3-2- دليل عقلي 81
2-2-4-4- صاحب جواهر و نظريه ضرورت ولايت عامه 82
2-2-4-5- صاحب جواهر ومردم‌سالاري ديني 83
2-2-5- بررسي ديدگاههاي شيخ مرتضى انصارى (1214 ـ 1281هـ. ق. ) 84
2-2-5-1- انديشه سياسي شيخ انصاري و جايگاه مردم در اين انديشه 85
2 -2-5-2- ولايت فقيه از منظر شيخ انصاري 86
2-2-5-3- قلمرو ولايت فقيهان از منظر شيخ انصاري و جايگاه مردم در آن 89
2-2-5-4- مردم‌سالاري ديني در انديشه شيخ انصاري 91
2-2-6- نتيجه گيري فصل دوم 92

فصل سوم: تحول ديدگاهها در يكصد سال اخير 95
3-1- گذري بر تحولات و زمينه‌هاي بروز انقلاب مشروطه 97
3-1-1- مشروطيت ايران و نگرش‎هاي متفاوت علماي شيعه نسبت به آن 101
3-1-2- بررسي ديدگاه‌هاي آخوند خراساني 103
3-1-2-1- آخوند خراساني و رهبري نهضت مشروطه 104
3-1-2-2- آخوند خراساني و مردم سالاري ديني 107
3-1-2-2-1- شكل‌گيري حكومت ديني بر اساس آموزه‌هاي اسلام 108
3-1-2-2-2- نقش مردم در شكل گيري نظام مشروطه از منظر آخوند خراساني 109
3-1-2-2-3- تشكيل مجلس نمايندگان تضمين‌كننده نقش مردم در استمرار نظام مشروطه 111
3-1-2-2-4- آزادي مهمترين ركن مردم‌سالاري 112
3-1-2-2-5- آراي اكثريت مبناي اداره حكومت مردم‌سالار 114
3-1-3- بررسي ديدگاه‌هاي علامه ناييني 115
3-1-3-1- آشنايي با ناييني 116
3-1-3-2- نقش مردم در حكومت در انديشه محقق نائينى(ره) 117
3-1-2-3- ناييني و مردم‌سالاري 121
3-1-2-3-1- اركان مردم‌سالاري ديني از منظر ناييني 122
3-1-2-3-1-1- ضرورت حكومت 123
3-1-2-3-1-2- لزوم حاكميت ملى 124
3-1-2-3-1-3- حاكميت قانون 126
3-1-2-3-4- لزوم نظارت مجتهد 128
3-1-2-4- نقش مردم در شكل‌گيري و استمرار حكومت از منظر ناييني 129
3-1-2-3-1- اصل شورا 129
3-1-2-3-2- اصل امر به معروف و نهى از منكر يا نظارت همگانى 131
3-1-2-3-3- اصل مقدمه واجب 132
3-1-2-3-4- اصل آزادى و مساوات 133
3-1-2-3-5- اصل حفظ نظام و حفظ بيضه اسلام 134
3-2- انقلاب اسلامي‌ايران و بروز ديدگاه‌ها در عرصه عملي تشكيل حكومت ديني 136
3-2-1- امام خميني و مردم‌سالاري ديني 137
3-2-1-1- عناصر مردم‌سالاري ديني در انديشه‌ي سياسي امام خميني 140
3-2-1-1-1- عدالت 141
3-2-1-1-2- قانون و قانون‌مندي 141
3-2-1-1-3- تنوع و تكثر سياسي 142
3-2-1-1-4- رضايت مردمي 142
3-2-1-1-5- نظارت و كنترل قدرت 143
3-2-1-1-6- آزادي 143
3-2-2- مركز تصميم‌گيري در نظريه جمهوري اسلامي؛ مردم يا رهبري(نظريه نصب و انتخاب) 145
3-2-2-1- نظريه نصب(مشروعيت الهي) 145
3-2-2-2- نظريه انتخاب(مشروعيت مردمي) 148
3-2-2-3- نظريه مشروعيت دوگانه(الهي-مردمي) 153
3-2-2-4- كاركرد نظريات نصب و انتخاب در تعيين نقش مردم در شكل‌گيري و استمرار مردم‌سالاري ديني 154

نتيجه گيري و پيشنهادها 155
فهرست منابع 159