مقدمه 15
فصل اول: كليات 21
1.1. طرح مباحث فصل 21
2.1. معناشناسي اصطلاحات ويژة اين نوشتار در حقوق ايران و اتحادية اروپا 21
1.2.1. معناي مصرف‌كننده در حقوق ايران و اتحادية اروپا 22
1.1.2.1. معناي مصرف‌كننده در حقوق ايران 22
1.1.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در لايحة حمايت از مصرف‌كنندگان مصوب 1372 هيئت وزيران 22
2.1.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در قانون تجارت الكترونيكي ايران مصوب 1382 23
3.1.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در قانون حمايت از مصرف‌كنندگان خودرو مصوب 1386 25
4.1.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در قانون حمايت از حقوق مصرف‌كنندگان مصوب 1388 26
5.1.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در آيين‌نامه اجرايي قانون حمايت از مصرف‌كنندگان خودرو 1390 26
2.1.2.1. تعريف مصرف‌كننده در حقوق اتحادية اروپا 27
2.2.1. معناي تأمين‌كننده در حقوق ايران و اتحادية اروپا 30
1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در حقوق ايران 31
1.1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در قانون تجارت ايران مصوب 1304 31
2.1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در قانون نظام صنفي 31
3.1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در قانون حمايت از مصرف‌كنندگان مصوب 1388 32
4.1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در ق.ت.ا ايران مصوب 82 33
5.1.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در آيين‌نامه اجرايي مادة 48 ق.ت.ا 34
2.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در حقوق اتحادية اروپا 34
1.2.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در دستورالعمل فروش از راه دور 34
2.2.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در دستورالعمل اتحادية اروپا مصوب 2011 35
3.2.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در دستورالعمل راجع به شروط غيرمنصفانه در خصوص قرارداد‌هاي مصرف‌كننده از راه دور 35
4.2.2.2.1. تعريف تأمين‌كننده در حقوق داخلي برخي از كشور‌هاي اتحادية اروپا 35
3.2.1. تعريف معاملات چند منظوره در حقوق ايران و اتحادية اروپا 37
4.2.1. تعريف كالا و خدمات در حقوق ايران و اتحادية اروپا 38
1.4.2.1. تعريف كالا و خدمات در حقوق ايران 38
2.4.2.1. تعريف كالا و خدمات در حقوق اتحادية اروپا 44
5.2.1. تعريف قرارداد در حقوق ايران و اتحادية اروپا 45
1.5.2.1. تعريف قرارداد در حقوق ايران 45
2.5.2.1. تعريف قرارداد در حقوق اتحادية اروپا 46
6.2.1. تعريف محل كسب و كار در حقوق ايران و اتحادية اروپا 49
7.2.1. تعريف حراج عمومي در حقوق ايران و اتحادية اروپا 49
8.2.1. معناي حق انصراف حقوق ايران و اتحادية اروپا و مقايسة آن با ساير نهادهاي مشابه حقوق ايران 51
1.8.2.1. معناي فسخ در معاملات 51
2.8.2.1. معناي رجوع در معاملات 52
3.8.2.1. معناي خيار در عقود خياري 52
4.8.2.1. معناي حق استرداد كالا 54
5.8.2.1. معناي حق ابطال قرارداد الكترونيكي 54
6.8.2.1. معناي حق انصراف در قراردادهاي الكترونيكي 55
7.8.2.1. نتيجه 55
3.1. سير تاريخي شكل‌گيري قوانين حمايت از مصرف‌كننده در حقوق ايران و اتحادية اروپا 56
1.3.1. سير تاريخي شكل‌گيري قوانين حمايت از مصرف‌كننده در حقوق اتحادية اروپا 57
2.3.1. سير تاريخي شكل‌گيري قوانين حمايت از مصرف‌كننده در حقوق ايران 64
فصل دوم: ماهيت و مبناي حق انصراف مصرف‌كننده 69
1.2. طرح مباحث فصل 69
2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در حقوق ايران و اتحادية اروپا 69
1.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در حقوق ايران 70
1.1.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در منابع حقوق موضوعة ايران 71
1.1.1.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در قوانين ايران 71
2.1.1.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در دكترين حقوقي 74
1.2.1.1.2.2. نظرية استرداد كالا 74
1.1.2.1.1.2.2. طرح نظريه 74
2.1.2.1.1.2.2. نقد و ارزيابي نظريه 75
2.2.1.1.2.2. نظرية حق ابطال قرارداد يا فسخ با اثر قهقرايي 76
1.2.2.1.1.2.2. طرح نظريه 76
2.2.2.1.1.2.2. نقد و ارزيابي نظريه 77
3.2.1.1.2.2. نظرية فسخ قرارداد 79
1.3.2.1.1.2.2. طرح نظريه 79
2.3.2.1.1.2.2. نقد و ارزيابي نظريه 79
4.2.1.1.2.2. نظريه خيار شرط ويژه قرارداد‌هاي الكترونيكي 80
1.4.2.1.1.2.2. طرح نظريه 80
2.4.2.1.1.2.2. نقد و ارزيابي نظريه خيار شرط 80
5.2.1.1.2.2. نظرية مختار 81
1.5.2.1.1.2.2. طرح نظرية مختار 81
2.5.2.1.1.2.2. تشابهها و تفاوتهاي حق انصراف در نظرية مختار با نهادهاي مشابه 82
2.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در حقوق اتحادية اروپا 83
1.2.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در كنوانسيون 2005 83
2.2.2.2. ماهيت حقوقي حق انصراف در دستورالعمل‌هاي اروپايي در حمايت از مصرف‌كننده 86
3.2.2. نظريه‌هاي تعريف حق و حكم و تأثير آن در تعيين ماهيت حقوقي حق انصراف 97
1.3.2.2. نظريه‌هاي تعريف حكم و تأثير آن در تعيين ماهيت حق انصراف 98
1.1.3.2.2. نظرية وضعي تعريف حكم و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 98
2.1.3.2.2. نظرية انتزاعي تعريف حكم و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 99
2.3.2.2. نظريه‌هاي تعريف حق و تأثير آن در تعيين ماهيت حق انصراف 100
1.2.3.2.2. نظرية اختصاص در تعريف حق و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 101
2.2.3.2.2. نظرية سلطنت در تعريف حق و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 102
3.2.3.2.2. نظرية اضافة بياني در تعريف حق و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 104
4.2.3.2.2. نظرية انتزاع در تعريف حق و تأثير آن در ماهيت حق انصراف 105
3.3.2.2. نتايج تأثير نظريه‌هاي يادشده در تعيين ماهيت حقوقي حق انصراف 107
3.2. مبناي حق انصراف در حقوق ايران و اتحادية اروپا 107
1.3.2. راه حل‌هاي قابل تصور در توجيه حق انصراف مصرف‌كننده 109
2.3.2. حمايت از مصرف‌كننده به معناي تشويق به قراردادهاي الكترونيكي 111
3.3.2. حمايت از طرف ضعيف قراردادهاي الكترونيكي 112
4.3.2. حمايت به معناي جلوگيري از ورود ضرر به مصرف‌كننده 115
5.3.2. حمايت از رضايت استمراري مصرف‌كننده در قرارداد 116
6.3.2. مبناي مختار 118
7.3.2. نتيجه 122
فصل سوم: شرايط تحقق و اعمال حق انصراف 125
1.3. طرح مباحث فصل 125
2.3. شرايط عمومي تحقق و اعمال حق انصراف در حقوق ايران و اتحادية اروپا 125
1.2.3. شرايط عمومي تحقق و اعمال حق انصراف در حقوق اتحادية اروپا 127
2.2.3. شرايط عمومي تحقق و اعمال حق انصراف در حقوق ايران 130
1.2.2.3. شرايط عمومي تأمين‌كننده و مصرف‌كننده در تحقق و اعمال حق انصراف 130
1.1.2.2.3. اهليت طرفين قرارداد در تحقق حق انصراف و اهليت مصرف‌كننده در اعمال آن 131
2.1.2.2.3. مالكيت يا نمايندگي تأمين‌كننده و مصرف‌كننده بر عوضين قرارداد براي تحقق و اعمال حق انصراف 133
2.2.2.3. شرايط عمومي قرارداد تأمين و مصرف در تحقق و اعمال حق انصراف 134
1.2.2.2.3. قصد و رضاي طرفين به قرارداد تأمين و مصرف در تحقق حق انصراف و قصد و رضاي مصرف‌كننده در اعمال آن 135
2.2.2.2.3. اعلام ارادة طرفين قرارداد براي تحقق حق انصراف و نيز اعلام ارادة مصرف‌كننده در اعمال حق انصراف 136
3.2.2.2.3. تطابق ارادة تأمين‌كننده و مصرف‌كننده در قرارداد براي تحقق حق انصراف 139
4.2.2.2.3. جهت قرارداد تأمين و مصرف و نيز جهت اعمال حق انصراف 140
3.2.2.3. شرايط عمومي عوضين قرارداد تأمين و مصرف در تحقق و اعمال حق انصراف 142
1.3.2.2.3. ماليت عوضين قرارداد تأمين و مصرف 142
2.3.2.2.3. معلوم بودن عوضين قرارداد تأمين و مصرف 143
3.3.2.2.3. عين و معين بودن مبيع قرارداد تأمين و مصرف 145
4.3.2.2.3. طلق يا قابل انتقال بودن مبيع در قرارداد تأمين و مصرف 146
5.3.2.2.3. قدرت بر تسليم عوضين در قرارداد تأمين و مصرف 146
6.3.2.2.3. ضرورت وجود منفعت عقلايي مشروع در مورد قرارداد تأمين و مصرف 148
3.3. شرايط اختصاصي تحقق و اعمال حق انصراف در حقوق ايران و اتحادية اروپا 148
1.3.3. شرايط اختصاصي مصرف‌كننده و تأمين‌كننده در تحقق حق انصراف 150
1.1.3.3. شرايط اختصاصي مصرف‌كننده در تحقق و اعمال حق انصراف 150
1.1.1.3.3. شخص بودن مصرف‌كننده در تحقق و اعمال حق انصراف 151
2.1.1.3.3. شخص حقيقي يا حقوقي بودن مصرف‌كننده در تحقق و اعمال حق انصراف 152
3.1.1.3.3. عدم اشتغال مصرف‌كننده در تجارت يا شغل حرفه‌اي 156
4.1.1.3.3. وضعيت حقوقي خريدهاي تاجر مصرف‌كننده 157
5.1.1.3.3. اقدام به مصرف كالا يا خدمات از سوي ثالث 160
6.1.1.3.3. وضعيت حقوقي خريدهاي شخص عمومي مصرف‌كننده 161
7.1.1.3.3. رعايت مهلت اعمال حق انصراف براي مصرف‌كننده 162
8.1.1.3.3. نتيجه 167
2.1.3.3. شرايط اختصاصي تأمين‌كننده در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 169
1.2.1.3.3. نقش اشتهار تجاري تأمين‌كننده در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 171
2.2.1.3.3. تأثير عرضة كالا و خدمات از طريق سيستم الكترونيكي در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 175
3.2.1.3.3. تأثير قصد سود تأمين‌كننده از قرارداد تأمين و مصرف در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 176
4.2.1.3.3. نقش ارسال اطلاعات توسط تأمين‌كننده به مصرف‌كننده در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 185
5.2.1.3.3. تأثير رعايت و عدم رعايت قواعد تبليغ از سوي تأمين‌كننده در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 192
6.2.1.3.3. نتيجه 195
2.3.3. شرايط اختصاصي قرارداد تأمين و مصرف در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 197
1.2.3.3. نقش رابطة قراردادي بين تأمين‌كننده و مصرف‌كننده در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 200
2.2.3.3. تأثير لزوم و عدم لزوم انعقاد قرارداد تأمين و مصرف از طريق الكترونيكي در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 205
3.2.3.3. نقش قرارداد‌هاي يك و چند منظوره در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 211
4.2.3.3. تأثير انعقاد قرارداد توسط نمايندگي تجاري و شخص ثالث در تحقق حق انصراف 215
5.2.3.3. نقش حاكميت ارادة طرفين بر شرايط اختصاصي قرارداد در تحقق و عدم تحقق حق انصراف 217
6.2.3.3. نتيجه 224
3.3.3. شرايط اختصاصي كالا و خدمات در تحقق حق انصراف براي مصرف‌كننده 226
1.3.3.3. اختصاص حق انصراف به كالا يا خدمات 226
2.3.3.3. اختصاص حق انصراف به كالاهاي با دوام 227
3.3.3.3. استثناي برخي از كالاها و خدمات از جريان حق انصراف 231
فصل چهارم: آثار حق انصراف 235
1.4. طرح مباحث فصل 235
2.4. آثار حق انصراف در حقوق ايران 235
1.2.4. آثار حق انصراف پيش از اعمال آن در حقوق ايران 236
1.1.2.4. وضعيت انتقال و عدم انتقال مالكيت عوضين به طرفين قرارداد در دوران حق انصراف 237
2.1.2.4. وضعيت انتقال و عدم انتقال مالكيت نمائات عوضين به طرفين در دوران حق انصراف 240
3.1.2.4. نقش تصرفات مادي مصرف‌كننده در مبيع يا نمائات آن در دوران حق انصراف 243
4.1.2.4. نقش تصرفات حقوقي مصرف‌كننده در مبيع يا نمائات آن در دوران حق انصراف 246
2.2.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن در حقوق ايران 251
1.2.2.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن نسبت به گذشته در حقوق ايران 252
1.1.2.2.4. اثر اعمال حق انصراف نسبت به مالكيت گذشـتة عوضين 252
2.1.2.2.4. اثر اعمال حق انصراف نسبت به نمائات 253
3.1.2.2.4. زوال قرارداد 254
4.1.2.2.4. نحوة تاثير اعمال حق انصراف در انحلال قرارداد 255
5.1.2.2.4. عودت عوضين به مالك پيشين 257
1.5.1.2.2.4. استرداد ثمن به مشتري 257
2.5.1.2.2.4. استرداد مبيع به بايع 257
2.2.2.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن نسبت به آينده در حقوق ايران 258
1.2.2.2.4. معافيت مصرف‌كننده از پرداخت جريمه‌ها و هزينه‌ها 258
2.2.2.2.4. تحميل هزينة بازپس فرستادن كالا و خدمات بر مصرف‌كننده در صورت انصراف از قرارداد 259
3.2.2.2.4. تكليف اجرت‌المثل دوران استفاده از كالا و خدمات توسط مصرف‌كننده 260
4.2.2.2.4. ضمانت طرفين عقد نسبت به عوضين مأخوذ 261
5.2.2.2.4. زوال بخشي از تعهدات و بقاي بخشي از تعهدات ديگر 268
3.4. آثار حق انصراف در حقوق اتحادية اروپا 269
1.3.4. آثار حق انصراف پيش از اعمال آن در حقوق اتحادية اروپا 272
1.1.3.4. آگاه كردن فروشنده توسط مصرف‌كننده بر تصميم انصراف از قرارداد 272
2.1.3.4. روش آگاه كردن فروشنده توسط مصرف‌كننده بر تصميم انصراف از قرارداد 273
3.1.3.4. مهلت زماني آگاه كردن فروشنده توسط مصرف‌كننده بر تصميم انصراف از قرارداد 274
4.1.3.4. توقف ارسال عوضين با آگاهي بر تصميم انصراف از قرارداد 277
5.1.3.4. توقف ارسال اطلاعات كالا و خدمات با آگاهي بر تصميم انصراف از قرارداد 278
2.3.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن در حقوق اتحادية اروپا 278
1.2.3.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن نسبت به گذشته در حقوق اتحادية اروپا 278
1.1.2.3.4. انحلال قرارداد از راه دور 279
2.1.2.3.4. استرداد عوضين 279
3.1.2.3.4. هزينة استرداد مبيع 282
4.1.2.3.4. استرداد منافع مستوفات از عوضين 286
5.1.2.3.4. استرداد پرداخت اضافي 287
6.1.2.3.4. عدم مسئوليت مصرف‌كننده بر كاهش ارزش كالا 288
7.1.2.3.4. انحلال قراردادهاي فرعي 289
8.1.2.3.4. اعمال حق حبس 290
9.1.2.3.4. توقف تعهدات طرفين 292
2.2.3.4. آثار حق انصراف بعد از اعمال آن نسبت به آينده در حقوق اتحادية اروپا 293
1.2.2.3.4. بقاي بخشي از تعهدات طرفين بعد از فسخ قرارداد 293
2.2.2.3.4. آثار تبعُّض اعمال حق انصراف در قرارداد 296
3.2.2.3.4. جبران خسارت 297
1.3.2.2.3.4. بهره و خسارات ديركرد تأديه 297
2.3.2.2.3.4. دريافت بدل مبيع 299
4.2.2.3.4. حفظ و نگهداري عوضين 300
5.2.2.3.4. دريافت هزينه‌هاي حفظ و نگهداري كالا 301
6.2.2.3.4. اثبات اعمال حق انصراف توسط مصرف‌كننده در صورت وقوع نزاع در آن 302
7.2.2.3.4. آثار عقود مستمر و غيرمستمر بعد از اعمال حق انصراف نسبت به آينده 303
پيوست‌ها 307
فهرست منابع 313